Een knap ongemakkelijk debuut

Marieke Lucas Rijneveld (1991) debuteerde in 2015 met de dichtbundel Kalfsvlies, waarmee ze meteen de C. Buddingh’ Prijs voor het beste poëziedebuut in de wacht sleepte. Door de Volkskrant werd Rijneveld uitgeroepen tot literair talent van het jaar en gedichten en verhalen van haar hand verschenen in onder andere Hollands Maandblad en De Revisor. Het prozadebuut van Rijneveld draagt de titel De avond is ongemak en doet zijn naam meer dan eer aan.  

Het gereformeerde boerengezin van hoofdpersonage Jas wordt getroffen door de dood van haar broer Matthies. Langzaam maar zeker wordt het verlies Jas’ ouders te veel en dreigen ook Jas, haar zusje Hanna en haar broer Obbe steeds verder te ontsporen. De avond is ongemak speelt zich af op het platteland, waar het leven bestaat uit koeien, kaas, de kerk, het geloof, de gemeenschap en het hoogtepunt van het jaar gevormd wordt door de paddentrek. Jas groeit op in een beklemmende omgeving die door haar twijfels over het bestaan en het geloof almaar donkerder wordt.

De avond is ongemak laat zich niet anders typeren dan als donker en zwartgallig. Rijneveld slaagt er meesterlijk in om ook de lezer tijdens en na het lezen met een gevoel van onbehagen of ongemak op te zadelen. Je zou er als lezer bijna depressief van worden. Vooral pijnlijk weergegeven is hoe het gezin na het verlies van Matthies op geen enkel punt nog functioneert. Er is geen communicatie tussen de gezinsleden onderling en langzaam stort elk gezinslid steeds verder in zijn eigen duisternis.

“Over de doden praten we niet, die gedenken we.”  

De dichter in Rijneveld is ook in haar proza nooit ver weg. Het boek staat vol met beeldspraak en de – vaak vervreemdende – beelden maken de schrijfstijl van Rijneveld zo bijzonder. Haar dichterlijke taalgebruik grijpt om zich heen in de hersenen van de lezer en laat niet gemakkelijk meer los.

“Het is verwarrend, maar volwassenen zijn vaker verwarrend, omdat hun hoofden als een Tetris-spelletje werken en al hun zorgen op de juiste plek moeten inparkeren. Als het er te veel zijn, stapelen ze zich op en loopt alles vast. Game over.”

Een gezellig boek is De avond is ongemak dus zeker niet, maar een knap debuut is het des te meer. Het dichterlijke taalgebruik en de onheilspellende beelden die Rijneveld daarmee oproept blijven de lezer achtervolgen, zelfs wanneer het boek uit is. De pijn van het gezin en het hoofdpersonage is rauw en kent geen genade. Dit boek doet iets met de lezer en daarom smaakt dit ongemakkelijke debuut naar veel meer.