Jaloezie en reflectie
De romancyclus Op zoek naar de verloren tijd van Marcel Proust (1871-1922) is waarschijnlijk een van de bekendste uit de wereldliteratuur. Het vijfde deel in de cyclus, De gevangene, verscheen bij De Bezige Bij in 2018 in een nieuw jasje. Dit deel werd, net als de voorgaande delen, vertaald door Thérèse Cornips.
De oplettende lezer heeft aan het eind van het vierde deel, Sodom en Gomorra, al kunnen vaststellen dat de gevangene in kwestie in het vijfde deel van de serie Albertine zal zijn. Zij zit ‘opgesloten’ bij haar geliefde, de hoofdpersoon van Op zoek naar de verloren tijd, terwijl deze meer dan groen ziet van jaloezie en verdenkingen van haar liefde voor anderen (meisjes in dit geval).
Dit vijfde deel verscheen pas na het overlijden van Proust voor het eerst en er zijn dan ook opvallend veel voetnoten opgenomen die wijzen op fouten in het oorspronkelijke manuscript, personages die doodverklaard worden en verderop weer levend en wel hun entree maken, verwijzingen in ingelaste delen die niet overeenkomen met wat daaraan voorafgaat of wat er op volgt. De noten zijn vaak summier maar verhelderend, zeker waar het om incongruentie in de tekst gaat of om verwijzingen naar eerdere delen. Met het lezen van dit vijfde deel maakt de lezer kennis met een schrijver aan het werk, midden in zijn werk.
“Kunst ontleend aan de meest vertrouwde levensechtheid bestaat inderdaad, en haar domein is misschien het grootst. Maar het is desniettemin waar dat iets zeer boeiends, soms schoonheid, ontstaan kan uit een doen en laten voortspruitend uit een denkwereld die zo ver staat van alles wat wij voelen, van alles wat wij geloven, dat het ons niet eens lukt het te bevatten, dat het zich aan ons voordoet als een schouwspel zonder beweegredenen.”
Opvallend aan deel vijf van Prousts romancyclus is vooral het verschil in leeservaring met de andere delen, vooral aan het begin. Het hoofdpersonage heeft veel ruimte voor analyse en reflectie, er gebeurt nog steeds niet heel veel maar de gedachtegangen zijn interessanter en gemakkelijker te volgen zonder de vele namen en salonetiquette eromheen. Nog steeds lezen we natuurlijk veel uitweidingen over personages, maar ook steeds meer over gedachten en de omgeving, bijvoorbeeld over de verschillende venters die het hoofdpersonage op straat tegenkomt.
De trouwe lezers van de cyclus komen uiteraard ook weer inmiddels overbekende namen tegen. Proust heeft wederom veel aandacht voor taalgebruik bij verschillende personages en de ontwikkeling van taal. Homoseksualiteit komt terug, maar minder centraal en prominent dan in Sodom en Gomorra het geval was, en natuurlijk wordt er wederom verwezen naar de in De kant van Guermantes zo uitvoerig besproken Dreyfusaffaire. Tegen het einde van dit deel van de roman wordt het verhaal weer wat langdradiger en herkent de lezer qua stijl de vorige delen van de cyclus.
“Want ik hield verborgen dat zij in huis woonde en zelfs dat wij elkaar ooit bij mij thuis zagen, zo bang was ik dat een van mijn vrienden verliefd op haar werd, haar buiten zou opwachten, of dat, tijdens het moment van een ontmoeting in de gang of de antichambre, zij een teken kon geven en een afspraak maken.”
Jaloezie is een van de hoofdthema’s in De gevangene, evenals herinneringen en leugens. Het hoofdpersonage verdenkt Albertine van omgang met verschillende meisjes en probeert haar dit op allerlei manieren te laten bekennen, terwijl hij haar tegelijkertijd constant in de gaten houdt en als een gevangene behandelt. Het hoofdpersonage reflecteert op zijn eigen gedachten en gevoelens en dat maakt dit vijfde deel erg interessant.
Ook interessant is de beschrijving (die zo’n tien pagina’s in beslag neemt) van een muziekstuk dat het hoofdpersonage hoort en dat beschreven wordt in beeldende taal. Proust vergelijkt klanken met kleuren en gebruikt veel beeldende kunst metaforen om het muziekstuk te omschrijven. Voor lezers die geïnteresseerd zijn in de kunsten en de wisselwerking tussen verschillende kunstvormen is dat een heel waardevolle passage.
Hoewel het laatste deel van het boek wederom bikkelen is voor de lezer, is De gevangene zeker de moeite van het lezen waard en het helpt daarbij ook om de voorgaande delen gelezen te hebben. Langzaam raakt de lezer bekend met het taalgebruik en de opbouw die Proust hanteert en het is extra leuk om de opvallende elementen daarin te kunnen opmerken, op die manier krijgt de gehele romancyclus extra betekenis.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Anne Oerlemans
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
