Kunstmatige intelligentie sinds 1818

Jeanette Winterson (1959) schreef zeventien boeken, waarvan een van de bekendste Sinaasappels zijn niet de enige vruchten is. Haar werk werd met verschillende prijzen bekroond, waaronder de Whitbread Award voor beste debuutroman en de Stonewall Award. In oktober 2015 verscheen Het gat in de tijd, een hervertelling van Shakespeares A Winter’s Tale. Haar in 2016 verschenen bundel Kerstdagen werd door het boekenpanel van De Wereld Draait Door tot Boek van de Maand gekroond en in de zomer van 2019 verscheen haar nieuwste boek, vertaald door Arthur Wevers, bij Atlas Contact. Frankusstein is een modern verhaal geïnspireerd door een wereldwijde klassieker.

Frankusstein vertelt twee verhalen, het verhaal van Ry en Victor Stein, waarin Ry verliefd wordt op de met ledematen en breinen experimenterende Victor, wellicht tegen beter weten in. Dit verhaal wordt afgewisseld met het verhaal van Mary Shelley, auteur van Frankenstein, die in een hut samen met haar echtgenoot Shelley, Lord Byron en zijn niet al te intelligente minnares Claire het wereldberoemde verhaal schrijft. Mary denkt na over haar verhaal en het wezen en de nieuwe werkelijkheid die ze schept en wordt er steeds meer door overgenomen.

Op een interessante manier schept Winterson parallellen tussen de twee verschillende verhaallijnen, namelijk door de namen van haar personages over en weer te laten verwijzen. Het hoofdpersonage Ry (afkorting van Mary) is een transgender. De geleerde die lichaamsdelen verzamelt en het gezicht van AI is, heet Victor Stein en een van de testmodellen voor seksrobots heet Claire. Ry is dokter, maar Victor Stein is degene die, net als Victor Frankenstein, experimenteert met het opnieuw tot leven wekken van ledematen en in zijn geval meer specifiek, menselijke breinen.

“Tech. AI, kunstmatige intelligentie. Frankenstein laat zien hoe we leven zouden kunnen scheppen – de eerste niet-menselijke intelligentie.”

Frankusstein is geen letterlijke hervertelling van Frankenstein, maar neemt veel citaten uit het werk van Shelley over en Winterson voert Shelley, haar verhaal en haar denk-/schrijfproces ook op in haar roman. Centraal staat echter kunstmatige intelligentie, in de fragmenten die zich in het nu afspelen.

“U bent het menselijke gezicht van de kunstmatige intelligentie, maar in werkelijkheid wordt de wedloop voor het creëren van wat u werkelijke kunstmatige intelligentie noemt geleid door witte jongens met een autismespectrumstoornis, een geringe emotionele intelligentie en de sociale vaardigheden van een corpsbal. Hoe kan hun heerlijke nieuwe wereld nu genderneutraal zijn – of überhaupt neutraal?”

Winterson roept vooral veel vragen op over het onderwerp, een onderwerp dat de laatste tijd erg populair is binnen de roman, denk bijvoorbeeld aan Machines zoals ik van Ian McEwan of QualityLand van Marc-Uwe Kling. AI wordt geproduceerd om ons te dienen, totdat het zijn maker overstijgt en zelf een betere versie van zichzelf of zelfs de mensheid wordt. Ook mogelijkheden en toepassingen in de toekomst worden aan de kaak gesteld. Bijvoorbeeld het bewaren en preserveren van de hersenen nadat iemand overleden is en de wenselijkheid daarvan. En wat is het onderscheid tussen lichaam en ziel, wat maakt de mens? Kunnen niet-biologische levensvormen dichter bij de liefde komen dan wij, omdat ze zich niet baseren op vermenigvuldiging, economische noodzaak, schaarste, sekse of angst?

De auteur laat zien niet vies te zijn van enig engagement of enige maatschappijkritiek, zo zijn er in Wintersons verhaal verschillende sneren te vinden naar Donald Trump, Brexit, #metoo en het geloof (evenals veel citaten uit de Bijbel). Het verhaal in het ‘nu’ wordt niet gesitueerd in de tijd maar draagt wel degelijk de ‘erfenis’ van de afgelopen jaren in zich, waardoor het maatschappelijk interessant wordt.

Verder is de roman vooral heel fragmentarisch. Hoofdstukken bestaan uit korte alinea’s en worden onderbroken door leuzen en uitspraken van anderen. Hierdoor zijn het vooral veel losse gedachten die op de lezer afgevuurd worden, maar samen vormen ze toch twee verhaallijnen die elkaar mooi aanvullen en de lezer heel veel stof tot nadenken geven, zowel binnen als buiten de werkelijkheid van de roman.