Bijzonder actueel kunstwerk

Ali Smith (1962) werd meerdere malen genomineerd voor de Man Booker Prize en wordt geprezen om haar psychologische inzicht en stilistische kunnen. In 2015 won Smith de Baileys Prize, de Goldsmiths Prize en de Costa Novel Award voor haar roman Het een als het ander. Net als deze roman werd ook haar roman Herfst genomineerd voor de Man Booker Prize. Na de herfst en de winter volgt de lente en zo verscheen in 2019 ook de Nederlandse vertaling van Lente bij Prometheus, door Karina van Santen en Martine Vosmaer.

In Herfst speelde Brexit een rol en ook in Winter kregen de gevolgen van de Brexit, het presidentschap van Trump, de vluchtelingenstromen en de plastic soep een rol toebedeeld. Het kan daarom geen verrassing meer zijn voor de lezers van Smiths serie dat ook Lente bol staat van de verwijzingen naar onze huidige maatschappij. De politiek, #metoo, fake news, klimaatverandering en wederom de Brexit komen terug in deze nieuwe roman van Smith en daarmee schreef ze een krachtige, geëngageerde roman.

Net als in Winter speelt Smith met verschillende stijlen en de chronologie van haar verhaal. De schrijfstijl is er over het algemeen een van korte zinnen en ‘hapklare’ stukken tekst. Dit maakt dat ook deze nieuwe roman heel snel leest en tegelijkertijd heel veel verschillende lagen van diepgang heeft. Zo levert Smith, net als in haar voorgaande werken geen direct commentaar, maar haar analyses van onze huidige maatschappij zijn messcherp.  

“We willen dat je ons een monster van je DNA en een geldbedrag stuurt zodat we je kunnen helpen erachter te komen wie je bent, wie je familie is en was en waar je vandaan bent gekomen in de geschiedenis, en we willen dat alleen maar om die volkome legitieme redenen als een nuttige dienst voor jou.”

Elk van de drie delen in het boek begint met een atypisch hoofdstuk, zo begint het eerste deel met een stream-of-consciousness over wat wij als mensen blijkbaar willen in dit leven zoals we dat nu leven, het gaat dan vooral om de omgang met vluchtelingen. Ook volgt er daarna een kort hoofdstuk waarin de aarde of de natuur aan het woord lijkt, vanuit een ik-perspectief. Hierin ziet de lezer de dreiging van de klimaatverandering verwoord. Het tweede deel begint met eenzelfde soort tekst die laat zien hoe sociale media en internetgiganten ons gebruiken, terwijl wij denken dat wij het zijn die hen gebruiken. 

Zaken die normaal geen stem hebben krijgen deze dus van Smith en dat maakt de passages des te treffender. Pas na deze indrukwekkende en tot nadenken aanzettende hoofdstukken worden door Smith enkele personages geïntroduceerd. Eenzaamheid en migratie en discriminatie staan centraal in de rest van het verhaal. Vanwege die laatste twee thema’s en de verwijzingen naar recente gebeurtenissen is Lente iets minder tijdloos dan Winter, maar daardoor juist een mooiere weergave van de tijd waarin wij leven. 

Een van de personages is Florence, een meisje van twaalf dat het leven in Groot-Brittannië voor vluchtelingen beter maakt en erg wijs is. Ze doet denken aan de Zweedse klimaatactiviste Greta Thunberg. 

“Aangezien ik twaalf ben, en er nog maar twaalf jaar over zijn om te verhinderen dat de wereld verwoest wordt door klimaatverandering, zou ik zeggen dat er een urgentie is die gelijkstaat aan mijn leeftijd om iets te doen om dat te stoppen.”

Ali Smith zou Ali Smith niet zijn als de talloze verwijzingen naar cultuuruitingen, literatuur en de kunsten zouden ontbreken. En net als in Herfst doen ze dat dan ook gelukkig niet. Smith verwijst in Lente onder andere naar Katherine Mansfield, Rainer Maria Rilke en Charlie Chaplin.

Lente slaat wederom de spijker op de kop, zonder pretentieus of ingewikkeld te doen. Het is een bijzondere, actuele roman waarin verschillende verhaallijnen wederom kunstig samenkomen. Na lezing rest het de lezer na te denken over de maatschappij waar wij deel van uitmaken en natuurlijk het uitkijken naar Zomer.