Winston Churchill: redder van Europa

Vijftig jaar na de dood van Winston Churchill is de mening over hem bijgesteld. Het gevolg van anachronistisch denken vooral. De normen van nu projecteren op de eerste helft van de vorige eeuw. Boris Johnson neemt daar geen genoegen mee. Hij verricht diepgaand onderzoek naar de man achter de mythe. Zijn boek De Churchill Factor is een indrukwekkende weergave ervan, geschreven op een manier die de goedkeuring van de grote staatsman zou hebben. Churchill ten voeten uit: virtuoos, politiek incorrect, groot redenaar,  zelfverzekerd, lomp, traditionalist, sociaal voelend, levensgenieter, workaholic en in zekere zin ook alcoholist, strateeg en behept met een groot ego. Johnson uit zich in meeslepende volzinnen die een optimum aan leesplezier opleveren. Na het verwerken van alle feiten en een schat aan details is zijn conclusie dat we het hier hebben over één man die wereldgeschiedenis schreef. Je kunt je bedenkingen hebben bij de superlatieven - Churchill maakte ook grote fouten die duizenden mensenlevens kostten -,  vast staat eveneens dat hij miljoenen levens redde. Hij voorkwam dat nu horden mensen in Lederhose door Parijs, Amsterdam, Brussel, Praag en andere steden lopen. Met zo ongeveer alles tegen zich bond hij met 'zijn' Engeland de strijd aan tegen het Nazi-Duitsland van Adolf Hitler. Weigerde diens handreiking en was zich ervan bewust dat het Europees continent reddeloos verloren zou zijn bij toegeven. Het kostte een half miljoen Britten hun leven.  

Een gegeven waarop hij nu in toenemende mate door critici wordt afgerekend. Direct na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog, nog in 1945, zette de Engelse kiezer hem aan de zijlijn. Die was de oorlog beu en ervan overtuigd dat de rondborstige krijger niet zonder kon. Zijn optreden in zowel de Boeren- als de beide Wereldoorlogen gaven daartoe aanleiding. Vergeten het feit dat hij de voorzet gaf voor het ontwikkelen van materialen waarmee de vijand werd verslagen. Falen in Antwerpen en  Gallopoli, belediging van India en het afslachten van 1297 weerloze Franse mariniers in Algerije bleef hangen. Johnson noemt ter verdediging de drijfveer: het vasthouden aan een ideologie, maar dat begrip was er niet bij veel Britten. Die hielden vast aan zijn racistische uitspraken die in de tijd dat ze werden gedaan heel anders landden. Schetst het beeld van een man die even meedogenloos als menslievend was. Dat wordt weerspiegeld door zijn gezicht: een wat bozige blik met daarin een zacht pruilmondje.  

Dezelfde man die op stakers liet schieten en die een grote aanzet gaf tot de verzorgingsstaat. De menselijke trekken spraken het volk aan, dat in feite ver afstond van de deze weldoorvoede goed voorziene mens. De vernedering door zijn vader, tevens voorganger als Minister van Financiën, een man met syfilis en een misselijkmakende reputatie op velerlei terrein, zette hem na diens dood aan tot het verwezenlijken van de droom: pa in de schaduw zetten en Eerste Minister worden. Heel af en toe loopt de auteur zichzelf voorbij. Daar waar hij op één en dezelfde bladzijde Churchill de grootste redenaar aller tijden noemt en vaststelt dat hij geen Luther King is. Churchill die op de knieën ging voor de Amerikanen en als geen ander begreep dat zonder hen de nazi’s niet te verslaan waren. Het onderschatten van de Russen door de Amerikanen bezorgde hem een hoofdpijndossier. Pas eind negentiger jaren komt zijn Operation Unthinkable aan het daglicht. Samen met Amerika, Frankrijk en de Duitse Wehrmacht de Russen een kopje kleiner maken. Johnson is een taalkunstenaar. Hij gebruikt prachtige metaforen. Zijn tekst, doorspekt met hoogst vermakelijke anekdotes, is interessant voor kenner en leek.