Heldhaftig verzet tegen judeocide in België

Het XXste Transport naar Auschwitz is opgehangen aan de overval van drie mannen op een trein richting het concentratiekamp. De moedige verzetsdaad van de jeugdvrienden Youra George Livschitz, Robert Maistreau en Jean Franklemon kent geen vergelijk. De auteurs Marc Michiels en Mark Van den Wijngaert zoomen er diep op in, het zijn evenwel de getuigenissen van de mensen die uit de trein ontsnappen die je pas echt bij de strot grijpen.

De Belgische bevolking bestaat in die rampzalige oorlogsjaren zeker niet alleen uit lieverdjes. Integendeel, verraad leidt ertoe dat ondergedoken Joden alsnog in de gaskamer terecht komen, maar anders dan in Nederland, Frankrijk en Zwitserland sluit de overheid bij onze zuiderburen de grenzen aan het begin van de oorlog niet zo streng af voor Joodse vluchtelingen uit Duitsland.

De opzet van het boek spreekt aan. De chronologische ontwikkeling wordt kracht bijgezet met fragmenten uit de levensgeschiedenis van betrokkenen. De transporten naar Auschwitz vinden plaats vanuit de Dossinkazerne in Mechelen. Ook hier krijgen de nazi’s te maken met verplicht tewerkgestelden die over hun angst voor betrapping heen stappen en met vervalsing van papieren zorgen dat verzetsmensen bijvoorbeeld in één wagon komen om zich van daaruit te bevrijden. Toch stelt hen dat geenszins buiten gevaar. Er zijn voorbeelden van mensen die tot drie keer toe het dodentransport ontvluchten.

Het is verkeerd om ons daarop te focussen, zo leert het vervolg. Van de 25.482 gedeporteerden overleven slechts 1.284 het concentratiekamp; nagenoeg al die 1.284 raken voor de rest van hun leven beschadigd. Het aantal van hen dat zich zwaar getraumatiseerd naar het levenseinde sleept is groot. Van degenen die het wel een plaats kunnen geven brengt slechts een aantal het op om de gruwelijke gebeurtenissen door te vertellen en een enkeling om het op schrift te zetten. Verhalen over foltering, medische experimenten en andere uitingen van onmenselijke wreedheid.

Het tot stoppen brengen van het XXste transport zal niet los staan van het feit dat nooit ervoor en erna zoveel gedeporteerden voor het verlaten van de Belgische grens uit de trein springen. Het drietal bevrijdt 17 mensen; in totaal ontkomen er 236 voor korte of lange tijd. Uiteindelijk overleven 150 van hen, ofwel 10,8 procent, het transport en dat is uitzonderlijk. Zet daar tegenover het feit dat van de 237 kinderen slechts drie uit het concentratiekamp komen, dat het overgrote deel met moeder, zus, broer en oma/opa na een reis vol verschrikking direct naar de gaskamer wordt gebracht en het woord nazi maakt je kotsmisselijk, de enkele normaal denkende mens in Auschwitz daargelaten.

Maar liefst 62,7 procent van de gedeporteerden belandt linea recta in de gaskamer. Dan is er het Joods Verdedigingscomité waarmee de plannen voor het tot stilstand brengen van de trein beginnen met aan de andere kant van het spectrum de Jodenraad. Hoe is het toch mogelijk dat het soms 70 jaar duurt voordat er serieus wordt gewerkt aan het natrekken van raciale deportaties. Je leest knarsetandend over de lichte straffen voor zware misdadigers. Je zult ze de kost moeten geven die hoge functies innemen.

Hoopgevend is dat de laatste decennia meer aandacht is voor de Joodse tragedie, hetgeen de ergernis over de ontkenning van de raciale vernietigingsdrang enigszins tempert. Dit is niet het zoveelste boek over uitroeiing van Joden in de Tweede Wereldoorlog. Het geeft inzicht in het verloop van vijf inktzwarte jaren waarin nazi’s ver over de grens van misdaad heen gingen en de stoutste fantasie tot werkelijkheid verhieven.