Centraal-Azië niet echt los van Rusland

In Sovjetistan maakt Erika Fatland duidelijk dat vijf voormalige Sovjet republieken zich niet hebben ontworsteld aan de Russische overheersing. Vijf maanden zwerft ze door Turkmenistan, Kazachstan, Tadzjikistan, Kirgistan en Oezbekistan. Doet verwoede pogingen om door het pantser van terughoudendheid bij de bevolking te dringen, wat soms wél en in veel gevallen niet lukt. De angst om door de verlengde handen van dictatoriale machten in de kraag te worden gepakt, overheerst. De vrije wil is gesneuveld op het veld van de almacht.

Bruut, kil en onverschillig versperren zelfstandigheid. Knechting is geaccepteerd gemeengoed. Tederheid en romantiek zitten in een uithoek. Vertrapping van de rechten van de vrouw al evenzeer. Waarom zou je moeite doen om de vrouw van je dromen het hof te maken als je haar door bruidroof simpel kunt veroveren? Het is waar dat deze traditie onder druk staat, maar van de mogelijkheden om overtreders te beboeten wordt nog slechts spaarzaam gebruik gemaakt. Fatland ervaart als antropologe en schrijfster hoe moeilijk het is om in de verkilde harten te kijken en tot gevoelens door te dringen. Machtshebbers voor het leven smijten met geld om hun honger naar uiterlijk vertoon te stillen. Zoals het streven de hoogste vlaggenmast in de wereld te bouwen. Voor het volk zijn er de spelen van de buitencategorie zoals het polo te paard met een geitenkarkas als bal. Minderheden als de Jagnobi zakken weg in het moeras van de vergetelheid.

De interviews van Fatland zijn onderhoudend en toegankelijk voor een breed publiek. Je vraagt je meermaals af of de door haar geschetste toestanden zich werkelijk op hetzelfde moment op dezelfde aardkloot afspelen als die waarin wij onze luxe consumeren. Door gelijkgestemden, mensen met hetzelfde verleden en dezelfde cultuur, uit elkaar te trekken, te verdelen over diverse staten, voorkomt het regime opstanden. Een boeiend veelkleurig reisverslag dat is gekruid met absurde verhalen over een gebied waar we weinig van weten. Waar corruptie hoogtij viert en het stelen van een schaap een hogere strafmaat ontmoet dan het zich vergrijpen aan de medemens. Zich verlustigen een diepgewortelde wreedheid. Murw gebeukte volkeren die de strijd voor beter niet durven aangaan, de enkele overmoedige uitgezonderd.

In de Sovjettijd had je te eten en te drinken, wat wil een mens nog meer? Alles is erop gericht te voorkomen dat het andere geluid tot de slaafse kudde doordringt. Desnoods een prikkeldraad versperring om het gehele land. Fatland gaat de ontbering en de dreiging niet uit de weg. Ze neemt risico’s, laat zich niet afschrikken. Met haar journalistieke speurneus ontfutselt ze megalomane presidenten hun geheimen. Telkens wanneer je iets leest waarvan je denkt dat het niet gekker kan worden, volgt de overtreffende trap. Het levert een boek op dat veel meer is dan een reisverslag, onderhoudend, vol wetenswaardigheden en opwindende details.