Na Stoner komt Augustus

‘De jongen stelt niets voor, en we hoeven nergens bang voor te zijn’, schrijft de grote Cicero in het jaar 44 voor Christus aan Marcus Brutus, de moordenaar van Julius Caesar. Die jongen, dan nog Gaius Octavius genaamd, zal later de klassieke wereld verbazen als Augustus, de man die vrede stichtte in het Romeinse wereldrijk en een structuur neerzette die nog 1500 jaar zou standhouden. Een knaap, ‘een tamelijk domme jongen nog wel’, die volgens schrijver en samenzweerder Cicero niets begrijpt van politiek, ‘dus vormt hij denk ik geen gevaar voor ons’.

Cicero was een briljante redenaar, maar hier liet zijn mensenkennis hem in de steek. Met fatale gevolgen. Auteur John Williams (van de bestseller Stoner) weet in zijn brievenroman Augustus zijn personages via allerlei korte tekstfragmenten tot leven te laten komen. Het geeft Augustus een enorme vaart mee, wat je niet zou verwachten bij een historische roman. Maar Williams deed jaren onderzoek in Italië en zit zo goed in zijn onderwerp, dat hij bijna achteloos met allerlei vondsten kan strooien. Hij kan het zichzelf veroorloven bijna niets over zijn hoofdpersoon te vertellen. Want Gaius Octavius komt niet zelf aan het woord, anderen schrijven over hem. Met als gevolg dat de lezer gaat fantaseren over zijn psyche, over de motivatie voor zijn ongebreidelde ambities. De sfinx (hij heeft ook een zegelring met dat fabelwezen) komt pas aan het eind van Augustus aan het woord in zijn officiële autobiografie. Ook dan leren we hem niet echt kennen, ook dan blijft het raadsel intact.

John Williams kreeg voor Augustus zijn enige literaire prijs, de National Book Award van 1973. En die moest hij nog delen ook. Het zou zijn laatste gepubliceerde roman blijven, alhoewel hij nog 12 jaar lesgaf aan de Universiteit van Denver (in 1994 overleed hij aan longproblemen). Iedereen vergat zijn romans, tot een Amerikaanse heruitgave in 2006 van Stoner een lawine in beweging heeft gezet, die ook in Nederland nog niet tot stilstand is gekomen. Stoner verkocht hier na 2010 ruim 250.000 exemplaren.

Dat smaakt naar meer, dus nu verschijnt Augustus in vertaling, precies twee millennia na de dood van de imperator. Moet de Stoner-liefhebber ook Augustus lezen? Kun je een roman over een docent die een stil leven leidt in het ‘asiel van zijn universiteit’, vergelijken met de stormachtige wereldveroveraar Augustus? Als we de New York Review of Books mogen geloven wel. Williams’ mannen moeten zichzelf heruitvinden, gedwongen door de wereld om hen heen. In Butcher’s Crossing moet een zweverige jongeman zich aanpassen aan de harde werkelijkheid van de natuur en de slachtpartij der bizons. Een jongeling van extreem nederige komaf moet zich in Stoner redden in het gekonkel van de academische wereld. Augustus verandert van knaap die wraak wil nemen voor de moord op zijn ‘vader’ Julius Caesar in een wereldwijze maar vermoeide heerser, die beseft dat hij zijn leven, zijn dochter heeft opgeofferd voor een abstract ideaal.

John Williams zei zelf over de overeenkomsten tussen Stoner en Augustus: ‘I was dealing with governance in both instances, and individual responsibilities, and enmities and friendship…. Except in scale, the machinations for power are about the same in a university as in the Roman Empire….’

De machtstrijd na de dood van Julius Caesar zorgt voor een dynamisch voortdenderend eerste deel. Daarna regeert Augustus, en zie dat maar eens moreel en psychisch te overleven. Ondanks dat de klassieke oudheid en zijn veldslagen de context van Augustus vormen, weet John Williams zijn brievenroman ongekend intiem te houden. Al puzzelend komt de lezer veel meer te weten over vriendschap en verraad in het leven van Gaius Octavio dan hij voor mogelijk had gehouden. Desondanks is het handig vooraf even de Wikipedia pagina over Augustus door te lezen, want auteur Williams veronderstelt veel voorkennis bij zijn lezer. Maar dan geeft hij ook veel terug.