Ongepolijst

Emma Reyes (1919–2003) was een Colombiaanse kunstenares die in Europa bekendheid verwierf met kleurrijke en gedetailleerde schilderijen. Uit haar autobiografie Het boek van Emma (vertaling: Irene van de Mheen) blijkt dat haar eigen geschiedenis al net zo fascinerend is als haar kunstwerken. In 23 brieven, geschreven tussen 1969 en 1997, vertelt Reyes over haar jeugdjaren. Het resultaat is een aangrijpende bundel over een dapper jong meisje dat opgroeit in een omgeving vol armoede, isolement en verwaarlozing.

Het boek van Emma begint op de vuilnisbelt van Bogotá. Hier vlakbij woont de kleine Emma, samen met zus Helena en halfbroertje Eduardo in een huis dat slechts bestaat uit één kamer zonder ramen, douche of toilet. De kinderen worden opgevoed door een vrouw die zij ‘mevrouw María’ noemen. Het is hun moeder. María verlaat de kinderen en de zusjes komen terecht in een klooster. Iedere dag moeten Emma en Helena urenlang schoonmaken. De meisjes groeien op in een isolement:

"Alles bevond zich in de wereld, behalve wij. Wij mochten nergens naar vragen, want alles wat met de wereld te maken had was zondig, punt uit. (…) Ons leven had geen toekomst, want onze enige ambitie was om regelrecht van het klooster naar de hemel te gaan, zonder één voet in de wereld te zetten."

Op 19-jarige leeftijd verlaat Emma het klooster, moederziel alleen, ongeletterd en onwetend over de buitenwereld.

Het boek van Emma is een autobiografie in briefvorm. De brieven zijn verstuurd vanuit Parijs en geadresseerd aan historicus Germán Arciniegas. Hij was dusdanig onder de indruk van Emma’s schrijfstijl dat hij de brieven aan hun landgenoot Gabriel García Márquez liet lezen. De Nobelprijswinnaar moedigde Reyes direct aan om met haar memoires naar buiten te treden. De kunstenares reageerde furieus omdat Arciniegas haar privacy had geschonden. Het zou nog ruim 20 jaar duren voordat de briefwisseling weer werd voortgezet.

Dat Het boek van Emma überhaupt tot publicatie is gekomen is indrukwekkend. Allereerst omdat de auteur nooit formeel naar school is geweest om te leren lezen en schrijven. Dat het haar desondanks is gelukt om haar jeugdherinneringen zo mooi en gedetailleerd op te tekenen is een bijzondere prestatie. Daarnaast zijn de brieven lang bewaard gebleven. Pas in 2012, 15 jaar na het voltooien van de laatste brief én bijna 10 jaar na het overlijden van Reyes, werd de bundel in Colombia uitgebracht.

Ondanks dat Reyes’ zich een geboren schrijfster toont met haar prachtige brieven voelt het boek toch incompleet. Er ontbreken belangrijke details. Zo wordt het bijvoorbeeld nergens duidelijk of de jonge Emma wist dat ‘mevrouw María’ haar moeder was. En wie was haar vader? Wellicht zijn bepaalde herinneringen verloren gegaan doordat de kunstenares haar geschiedenis pas tientallen jaren later aan het papier toevertrouwde.

Het boek van Emma gaat over de jeugdjaren van een in Nederland onbekende kunstenares. Vanuit het perspectief van een kind wordt zeer beeldend verteld hoe het is om op te groeien in een arme omgeving met een liefdeloze moeder. Helaas bevat de bundel geen brieven over Emma’s latere levensjaren. Het is dan ook hopen dat er nog ergens een archief bestaat met brieven waarin Reyes terugkijkt op haar vele reizen, carrière als schilder en vriendschappen met onder andere Jean-Paul Sartre en Frida Kahlo.