Gothic novel ontpopt Victoriaanse vrouwen als zelfredzaam

De poppenfabriek van Elizabeth Macneal speelt zich af in het Victoriaanse Londen van 1850. In de poppenwinkel van mevrouw Salter werken de opmerkelijke tweelingzussen Iris en Rose Whittle. Allebei hadden ze hun leven anders voorgesteld. Iris wil niets liever dan haar heimelijke wens om schilderes te worden verwezenlijken. De pokdalige Rose daarentegen had graag willen trouwen met de liefde van haar leven Charles. Dankzij het lot maken ze nu poppen, maar dit leerlingschap biedt de meisjes weinig hoop voor de toekomst.

Als Iris op een dag schilder Louis Frost tegen het lijf loopt, neemt haar leven een drastische, maar essentiële wending. De ambitieuze kunstenaar wil Iris – die opvalt met haar misvormde sleutelbeen en grote lengte – als model vastleggen op het canvasdoek. Tegelijkertijd ontmoet ze Silas Reed, een excentrieke taxidermist. Net als Louis is Silas direct onder de indruk van Iris waarna hij steeds meer geobsedeerd raakt door de jonge vrouw.

De poppenfabriek is de debuutroman van de Schotse Elizabeth Macneal en werd uit het Engels vertaald door Erica Feberwee. Macneal studeerde Engelse letterkunde aan de Oxford University en is, behalve schrijfster, in haar vrije tijd fanatiek keramiste. Naast de fictieve schilder Louis, bevat De poppenfabriek historische figuren zoals William Hunt en het Prerafaëlitische Broederschap waardoor realiteit en fictie met elkaar worden verweven. Vanaf de eerste bladzijde is de Victoriaanse sfeer in de roman sterk aanwezig. Dit begint al bij Albie, een roodharig straatschoffie dat als een soort Oliver Twist steelt en allerhande klusjes voor mensen opknapt om voor hem en zijn zusje te zorgen. Deze Dickensiaanse taferelen combineert Macneal met citaten uit het werk van Romantische dichters als John Keats. Ze voegt daar nog een vleugje Victoriaanse horror aan toe wanneer Silas’ obsessie voor Iris steeds meer op waanzin begint te lijken.

Op papier blijkt Macneal ook een kundig taxidermist en ze neemt in haar historische roman dan ook de tijd om haar personages grondig te ontleden. In Iris brengt ze een balans aan tussen het misvormd zijn en het hebben van schoonheid. Rose belichaamt de wanhoop die zich uit in de littekens op haar gezicht door de pokken. Silas’ minderwaardigheidscomplex en, als gevolg daarvan, stille verlangen naar macht, voert weer terug naar een jeugdtrauma. Als realiteit en fantasie door elkaar gaan lopen, transformeert de taxidermist in een Victoriaanse versie van You’s Joe Goldberg.

Door ieder personage een kracht en een zwakte te geven maakt Macneal ze gruwelijk menselijk. De roman is in korte hoofdstukken opgedeeld waarin Macneal in een vlotte schrijfstijl wisselt tussen de vertelperspectieven van Iris en Silas. Op deze manier krijgt de lezer de kans om met de personages mee te leven. De poppenfabriek verandert geleidelijk aan in een gothic novel wanneer Silas Iris zo idealiseert, dat hij bezit van haar probeert te nemen alsof zij zelf een pop is. Macneal laat op die manier zien dat Victoriaanse denkbeelden, waarin met name schoonheid hoog in het vaandel staat, een behoorlijk duistere keerzijde hebben. De poppenfabriek benadrukt echter, geheel volgens de huidige tijdsgeest, dat Victoriaanse vrouwen, ondanks hun lage status in de maatschappij, wel degelijk zelfredzaam kunnen zijn.