Vrijheid, gelijkheid en een rood jurkje

Wat was het laatste kledingstuk dat je hebt gekocht? De handeling van het aanschaffen van nieuwe kleding – naar de winkel gaan, iets uitzoeken, passen en vervolgens afrekenen – is van zo’n vanzelfsprekendheid dat we er vaak niet al te lang bij stilstaan. Maar voor Aminata, de drieëndertigjarige hoofdpersoon in Kant en het rode jurkje van de Frans-Marokkaanse auteur Lamia Berrada-Berca (1970), is dit allesbehalve een gangbare overweging. De jonge moslima slijt haar dagen veelal thuis, gevangen in een zwarte ‘mashrabiya’, terwijl ze zorg draagt voor haar dochtertje en wacht tot haar onverschillige man terugkomt van zijn werk.

Wanneer zij een opvallend rood jurkje in de etalage ziet hangen bij Chez Héloïse, is het kopen van deze rode jurk iets waar ze enkel van kan dromen:

"Een jurk is een soort idee (…) Een manier om je vrijheid direct op je lichaam te uiten, dat is wat deze jurk met zijn stofje, dat zo anders is dan het logge, lompe polyester laken dat normaal om haar heen hangt, voor de jonge vrouw betekent. Maar dan moet je hem wel dragen..."

Aminata twijfelt en verlangt, tot ze op een dag een boek van de Duitse filosoof Immanuel Kant in handen krijgt.

Kant en het rode jurkje is prachtig vertaald uit het Frans door Eva Wissenburg en het eerste boek van Berrada-Berca dat in het Nederlands is verschenen. De korte roman staat vol zorgvuldig uitgekozen woorden, poëtische zinnen en gedoseerde – bijna fluisterende – uitingen over emancipatie, fanatisme en tolerantie. Berrada-Berca zegt liever te weinig dan te veel en dat zie je terug in de korte hoofdstukjes die zich flitsend, als voorbijschietende dia’s op een projectiescherm, aan de lezer ontvouwen net zoals de zwarte stof delen uit het dagelijks leven voor de hoofdpersoon onthult en weer onverbiddelijk doet verhullen.

Het boek is tevens een tweeluik waar na de verhaallijn nog enkele literaire verlichtingsteksten van onder andere Voltaire, Kant en Montesquieu in zijn opgenomen. Deze werken over de emancipatie, gelijkheid en vrijheid van vrouwen geven de stille beschouwingen in het verhaal nog meer diepgang en plaatsen ze bovendien in een sociaal-filosofische context die ook zeker in de huidige tijd past.

Wanneer Aminata de boodschap in de verlichtingstekst van Kant, met hulp van haar dochter, ontcijfert, gaat er een wereld voor haar open. De boodschap die de filosoof uitdraagt, namelijk jezelf losmaken van de onmondigheid om je eigen weg te gaan zonder de leiding van een ander, pulseert door de stille kamers in het huis; verlegt de aandacht van de verstopte kookketel naar haar verdrietige dochter die van de boze vader niet naar de bioscoop mag en later hetzelfde eenzame lot staat te wachten als haar moeder. Maar in dit diepzinnige sprookje staat vast dat Aminata het niet zo ver zal laten komen. Hier kan het rode jurkje haar een stem geven, ook al zwijgt ze nog zo luid.