Bloot is niet fijn maar wel nodig

“Het voelt als de droom waarin je bloot op het toneel, op straat, op je werk, op het vliegveld staat.” Om eerlijk te zijn heb ik zo’n droom best vaak. En als je niet bepaald een Doutzen Kroes bent is het dus altijd een nachtmerrie. Bloot is het woord dat in een onderzoek het vaakst werd genoemd om te omschrijven hoe het voelt: kwetsbaar zijn.

“Wat betekent het om je kwetsbaar op te stellen in een wereld die gericht is op perfectionisme?’ is de ondertitel van het prettig leesbare boek “De kracht van kwetsbaarheid”. Brené Brown is professor aan de Universiteit van Houston, waar ze 12 jaar onderzoek deed naar kwetsbaarheid en schaamte. Ze is bekend van een TEDtalk, die meer dan 16 miljoen keer werd bekeken. In het boek komen haar onderzoeksresultaten aan bod, die heel herkenbaar zijn, en ook veel ervaringen van haarzelf en mensen die zij tijdens haar presentaties ontmoette. Het is duidelijk geen zelfhulpboek, Brené gaat niet diep in op manieren om kwetsbaarheid toe te laten, maar een intrigerend en toegankelijk onderzoeksverslag.

Zij stelt, op basis van haar onderzoek onder andere bij succesvolle CEO’s, dat kwetsbaarheid de weg is naar betrokkenheid, naar risico’s durven nemen en innoveren. Hoe er met kwetsbaarheid wordt omgegaan in een team of organisatie, is onderdeel van de cultuur. “Cultuur is hoe wij de dingen hier doen.” Tien vragen om meer over de cultuur te weten te komen:
1. Welk gedrag wordt beloond en bestraft?
2. Waaraan en hoe besteden mensen hun middelen (tijd, geld, aandacht)?
3. Welke regels en normen worden nageleefd, gehandhaafd en genegeerd?
4. Voelen mensen zich veilig en gesteund? Durven ze vrijuit te praten over hoe ze zich voelen en te vragen om datgene waar ze behoefte aan hebben?
5. Wat zijn de heilige huisjes? Wie schopt er het eerste tegenaan? Wie zet ze weer overeind?
6. Welke verhalen zijn legendarisch en welke waarden spreken eruit?
7. Wat gebeurt er wanneer iemand faalt, teleurstelt of een vergissing begaat?
8. Hoe wordt er tegen kwetsbaarheid (en de bijbehorende onzekerheid, risico’s en emotionele blootstelling) aangekeken?
9. In welke mate spreken schaamte en onderlinge verwijten een rol en waaruit blijkt dat?
10. Is er ruimte voor ongemakkelijke gevoelens, bijvoorbeeld bij innovatie of feedback? Worden die genormaliseerd of juist vermeden? En hoe?

Deze vragen brengen de cultuur, en ook de kloof tussen wat we prediken, onze streefwaarden, en wat we feitelijk doen, onze praktijkwaarden naar voren. En hoe groter de kloof, hoe minder betrokkenheid er is met het team of de organisatie. En minder betrokkenheid leidt tot minder inzet, minder verantwoordelijkheid nemen, minder bijdragen aan de organisatie. Walk the talk is de boodschap, en binnen de cultuur van een bedrijf moet kwetsbaar opstellen gewaardeerd en bevorderd worden. Maar dat gebeurt dus niet altijd. Waarom niet?

Brené zegt dat we kwetsbaarheid associëren met negatieve emoties als angst, schaamte, verdriet, teleurstelling; emoties waar we het liever niet over hebben. Veel herkenbare voorbeelden van je kwetsbaar voelen komen uit haar onderzoek (en ik heb een selectie gemaakt van de mij meest aansprekende):
• Een onpopulaire mening uiten
• Om hulp vragen
• Je eigen bedrijf beginnen
• Iets schrijven of een kunstwerk maken
• Promotie krijgen en niet weten of je het kunt waarmaken
• Ontslagen worden
• Iets nieuws proberen
• Sporten in het openbaar, zonder conditie
• Opkomen voor jezelf bij kritiek of roddel
• Verantwoordelijkheid nemen voor wat je doet
Maar is dat nu zwakte? Of moed?

Om je kwetsbaar op te stellen, moet je eerst je schaamte overwinnen. De voorbeelden van schaamte die uit haar onderzoek naar voren kwamen, liggen erg dicht tegen die van je kwetsbaar voelen aan: Ik schaam(de) me …
• ..toen ik werd ontslagen en dat thuis moest vertellen
• …toen iemand vroeg: wanneer ben je uitgerekend, terwijl ik niet zwanger was
• …als mijn vrouw zegt dat ze kinderen wil, maar niet van mij
• ….omdat ik nog steeds geen partner in de firma ben geworden

Schaamte omdat je wordt afgewezen. Interessant weetje: Uit een onderzoek van 2011 bleek dat onze hersenen op dezelfde manier reageren op lichamelijke pijn als op intense ervaringen van sociale afwijzing.
Maar hoe komen we van die schaamtegevoelens af, worden we schaamtebestendig, zoals Brené het noemt? Ze heeft hiervoor 4 stappen:
1. Herken de signalen en oorzaken: welke verwachtingen heb je die de signalen van schaamte oproepen?
2. Stel je kritisch op: zijn die verwachtingen wel realistisch? Haalbaar? Geven ze aan wat jij wilt zijn, of wat je denkt dat anderen van je verwachten?
3. Zoek contact: zie je ervaring onder ogen en deel met anderen.
4. Spreek je schaamte uit: praat over je gevoelens en vraag om wat je nodig hebt als je je schaamt.
Jammer genoeg activeert juist het gevoel van schaamte het “overlevingsdeel” van ons brein: we vechten of vluchten. We wapenen ons tegen kwetsbaarheid op verschillende manieren:
• We stellen activiteiten uit, vermijden situaties, geven anderen de schuld, liegen. Sturen een mailtje in plaats van te bellen.
• We zijn hatelijk, cynisch, onverschillig en hebben kritiek. Zetten geen naam onder een online reactie.

En in plaats dat we de moed achter een kwetsbare opstelling van een ander respecteren en zelfs waarderen, keuren we het af en hebben er kritiek op.
We zoeken geen verbinding. Terwijl juist het zoeken van empathie, iemand die zegt: je bent niet de enige, helpt om de ervaring te accepteren, los te laten. We moeten er dus over praten. Tegelijkertijd is het niet handig een ander te overvallen met je gevoelens en emoties, alles er zo maar uit te gooien. Als er geen relatie is, geen verbondenheid, schrikt het de andere partij af. En als je teveel deelt kan het bestaande verbondenheid te zwaar belasten. Maar ja, hoe bepaal je nu wat te weinig is en wat te veel? Brené geeft als richtlijn alleen verwerkte ervaringen te delen, niet die te intiem zijn, niet de verse wonden. En wees je bewust van het doel van het delen van die ervaringen: Niet voor je eigen behoefte, aandacht te willen trekken. Maar om de ander iets leren, of het proces verder helpen. Mensen die met boeken, praatjes, blogs, ons eraan herinneren dat we niet de enige zijn met een bepaalde ervaring, zijn we allemaal dankbaar.

Brené Brene definieert kwetsbaarheid als onzekerheden trotseren, risico’s nemen en je emotioneel blootgeven. Moed tonen dus.