Het naijleffect van een charismatisch defect

"Het was een nacht waarin de wolken troost zochten." Wie zo’n prachtige openingszin kan schrijven, legt de lat meteen hoog en dan is het de kunst om aan de hooggespannen verwachtingen te voldoen. Met haar nieuwste roman Een charismatisch defect doet Eva Kelder (1980) in ieder geval een poging. Dit boek draait om illusies, idealen en de kracht van het verleden.

Het is eind jaren zestig als de dorpse Anneke de charismatische Amerikaan Blake Chesterfield ontmoet. Met zijn komst verandert niet alleen haar naam -vanaf dat moment heet ze April-, maar haar hele leven. Blake wil de wereld veranderen en hij heeft al snel een hele groep volgers om zich heen. Langzaam maar zeker begint April aan hem te twijfelen en gaat ze hem als een militante gek zien. Gelukkig is Curaçao Dick steeds op de achtergrond om haar te steunen. Als de anarchistische commune een aanslag op een vertegenwoordiger van het kapitalisme pleegt, staat April voor een moreel dilemma.

Kelder laat opnieuw zien dat ze speelt met de taal. In mooie, poëtische zinnen vertelt ze haar verhaal. Net als in Het leek stiller dan het was, glijdt ze daarbij af en toe uit en verzandt de lezer in ietwat stoffige beeldspraak, waarin "de kraters van haar ziel worden blootgelegd". Toch overheerst een prettige stijl waarbij de poëtische zinnen afgewisseld worden met korte, sterke zinnen die recht op het doel af gaan. Kelder laat de lezer voelen hoe April meegesleurd wordt in de leefwereld van Blake: een leefwereld die zij al snel doorziet. "Blake die alleen in het heden kon leven door het verleden voortdurend in te kleuren." Hij liegt en bedriegt, gaat over haar grenzen heen, maar ze is niet in staat om voor zichzelf te kiezen. Betoverd door zijn charisma.

Zo´n hoe-heeft-het-zover-kunnen-komen-verhaal kan al snel saai en voorspelbaar worden, maar Kelder laat dat niet gebeuren. Door af te wisselen tussen het verhaalheden en het verleden blijft het verhaal boeien en krijgt de vertelling diepgang. Kelder stelt de vraag aan de orde in hoeverre vrijheid slechts een illusie is. In hoeverre bepalen afkomst, achtergrond en sociale omstandigheden je keuzes? In hoeverre moet of mag je je idealen nastreven? Is daarbij alles geoorloofd? Existentiële vragen, en Kelder laat zien dat er geen eenduidig antwoord te geven is. Voor zowel April als Curaçao Dick is Blake als een drug: "De verleiding, het toehappen, de zoete dwaling en dan onvermijdelijk de kwade adem die volgde. Nooit eindigde een trip zo tropisch als hij begon."

Alle hoofdpersonen hebben zo hun beweegredenen voor de keuzes die ze maken en Kelder weet het zo te brengen dat de lezer vrijwel ieder personage kan begrijpen. Die van Blake zijn duidelijk: hij komt uit een land van onderdrukking, van geweld en van oorlog. Een land waarin het leven van een black man minder waard is dan van een blanke. Hij is wars van autoriteiten en ziet Nederland als een land waarin iedereen maximale vrijheid heeft. April ontvlucht haar burgerlijke achtergrond, waarin ze niet meetelt en waarin ze niet gezien wordt. Blake laat haar zien wat leven is. Ze ontdekt het andere leven van drank, drugs, een andere taal en andere mensen totdat ze "zelf helemaal nieuw was en gelukkig."

Zowel April als Curaçao Dick moet uiteindelijk in het reine komen met het verleden. Een verleden waar ze ogenschijnlijk in vrijheid voor gekozen hebben, maar waaraan ook niet te ontkomen viel. Hiermee laat Kelder de mens op zijn meest kwetsbare momenten zien, waarmee ze de lezer raakt. Een charismatisch defect ijlt nog een tijdlang na en voldoet aan de hooggespannen verwachtingen van de lezer.