Gyasi overtuigt met boeiend debuut

Weg naar huis is de Nederlandse vertaling van Homegoing, de debuutroman van Yaa Gyasi (1989). Gyasi is geboren in Ghana en opgegroeid in Huntsville, Alabama. In 2009 reist ze naar Ghana om onderzoek te doen voor een moeder-dochterverhaal. Als ze het oude fort Cape Coast bezoekt, realiseert ze zich dat het verhaal veel groter zal moeten worden om de geschiedenis weer te geven. Uiteindelijk resulteert het in Weg naar huis, een roman over de levens van twee families die zich uitstrekt over acht generaties, twee continenten en over driehonderd jaar.

Effia en Esi zijn halfzusters die apart van elkaar opgroeien in het Ghana van de achttiende eeuw. Effia groeit op bij de Fante-stam. Ze is voorbestemd om als vrouw van het stamhoofd door het leven te gaan, maar ze wordt door haar stiefmoeder uitgehuwelijkt aan een Engelse slavenhandelaar, James Collins. Effia leeft in welvaart binnen fort Cape Coast. Na de eerste dag in het fort heeft James het nooit meer over de slaven die in de kerkers onder hun woonvertrekken verblijven gehad. Effia heeft nooit gevraagd wat er met die mensen gebeurde.

Esi groeit op bij de Ashanti-stam. Zij wordt meegenomen en verkocht aan Engelse slavenhandelaars. Ze komt terecht in de kerkers van fort Cape Coast, waarna ze verscheept wordt naar Amerika, waar ze op een plantage terechtkomt. Beide vrouwen staan aan het begin van een boeiend verhaal over slavernij. Ze zijn onwetend van elkaars bestaan en zullen elkaar nooit leren kennen. Zoals een oud gezegde zegt over zussen die gescheiden worden: "Ze zijn als een vrouw en haar weerspiegeling, gedoemd om elk aan een andere kant van de poel te verblijven."

In een periode waarin een polemiek wordt gehouden over culturele toe-eigening en waarin critici stellen dat schrijvers niet mogen schrijven over mensen uit andere culturen, is het lastig om kritisch over de inhoud van het verhaal te zijn. Immers: kan een blanke recensent oordelen over een verhaal dat geschreven is door iemand uit een niet-blanke cultuur over een niet-blanke cultuur? Zal een positieve recensie niet leiden tot een smalend: ‘politiek correct’ en zal een minder positieve kritiek niet leiden tot: "met een racistische visie beoordeeld"?

Gyasi is erin geslaagd om van Weg naar huis een aantrekkelijk en vlot verhaal te maken, dat ook nog ergens over gaat. Geen hoogstaande literatuur met ingewikkelde zinnen of bijzondere beeldspraak, maar een rechttoe-rechtaan-verhaal over een verschrikkelijke periode in de wereldgeschiedenis. Het verhaal boeit van de eerste tot de laatste pagina, al is het laatste hoofdstuk niet bepaald het sterkste deel van het boek: Gyasi rondt het verhaal af op een mierzoete wijze, die beter past bij een feelgoodroman dan bij een verhaal over slavernij. Op een heldere manier laat ze zien hoe de slavernij ook in de eenentwintigste eeuw resulteert in een nog steeds voortdurende achterstelling van zwarten in de Verenigde Staten en dat iedere generatie wordt gevormd door de voorgaande generatie.

Ook in Ghana wordt het verleden niet uitgewist. Yaw, vijfde generatie uit de ‘tak’ van Effia,  houdt zijn leerlingen, die les krijgen uit de geschiedenisboeken van de witten, voor: "We geloven degene die de macht heeft. Wie de macht heeft, bepaalt het verhaal. Bij geschiedenis moet je je dus altijd afvragen: Wiens verhaal krijg ik niet te horen? Wiens stem is onderdrukt om deze stem de ruimte te geven? Zodra je dat eenmaal hebt uitgevonden, moet je ook op zoek gaan naar dat verhaal." Hij zal uiteindelijk naar Alabama verhuizen, waar hij samen met zijn vrouw Esther en zijn dochter Marjorie een bestaan opbouwt. Dochter Marjorie, die overeenkomsten heeft met auteur Yaa Gyasi, voelt dat ze nergens echt bij hoort. "Maar niemand vergeet dat hij ooit gevangen is geweest, ook niet wanneer hij weer vrij is." Ze keert tijdelijk terug naar Ghana, waarmee de cirkel rond is.