Fantasy-mysterie doorbreekt genre-grenzen

Aan de ene kant laat Vernietiging zich makkelijk genoeg van een synopsis voorzien. Dertig jaren na De Gebeurtenis (waarbij een aan een militaire basis grenzend deel van de Amerikaanse kustlijn van de rest van de wereld afgescheiden werd door een onzichtbare grens) dringt een nieuwe – en ondertussen al twaalfde – expeditie van wetenschappers door in Gebied X, op zoek naar antwoorden die geen van de vorige expedities kon bieden. Na al die tijd weet nog steeds niemand wat dit Gebied X is, of wie het veroorzaakte. De leden van de voorbije expedities – georganiseerd door een mysterieuze overheidsorganisatie, de Southern Reach – verdwenen, of pleegden ter plekke zelfmoord, of moesten zich verdedigen tegen een onbekende vijand, of keerden op onverklaarbare wijze terug naar de buitenwereld.

Dit laatste overkwam de echtgenoot van De Biologe, een van de vier vrouwen die nu opnieuw in Gebied X binnendringt. Net als zijn mede-expeditieleden stond hij plots voor de deur van zijn huis, zonder herinneringen aan de terugkeer, om enkele maanden later te sterven aan een agressieve kanker.

Gebied X is even onopmerkzaam als geheimzinnig: een kustzone met restanten van een dorp, bossen en heide, gigantische waterreptielen en onzichtbare maar luide beesten, en een vuurtoren.

Een ander bouwsel biedt bijzondere perspectieven voor exploratie, zo ontdekken de vier vrouwen al meteen, maar ze raken het duidelijk niet eens over terminologie: de biologe ziet het ding als een toren, terwijl de anderen een gat in de grond zien, met een trap die naar onpeilbare diepten spiraalt. In die diepten: bizarre, New Age-achtige teksten geschreven op de wanden waarvan de letters biologische entiteiten blijken te zijn, die mogelijk de expeditieleden besmetten. Eén van hen raakt vermist, en wordt dieper beneden in de toren teruggevonden. De expeditie valt uit elkaar, de biologe trekt alleen naar de vuurtoren, waar ze met nog meer mysteries geconfronteerd wordt.

Een mysterie dus, het woord is al verschillende keren gevallen, met de al te evident hoorbare echo's van Lovecraft en andere klassieke meesters van het griezelgenre. Maar wat voor boek is dit echter? Is het psychologische horror zoals ik ergens geschreven zag? Of is het fantasy? Is het zomaar te klasseren binnen een van die genres?

Dat het boek zonder enige generieke aanduiding (behalve een quote van Stephen King) bij een literaire uitgever verschijnt, versterkt de idee dat ook in het Nederlandse taalgebied de grenzen tussen genres en wat (verkeerdelijk) aangeduid wordt als mainstream, wegvallen. Dat geldt uiteraard niet voor alle vormen van fantasy, waar de traditie van de High of Heroic Fantasy nog steeds sterkt weegt op de verkoopcijfers (ook in het Nederlandse taalgebied). Het biedt evenwel een breder publiek een blik op wat de fantastische literatuur in ruimere context te vertellen heeft. Op die manier schaart VanderMeer zich achter de traditie van Kafka en Poe, aan de zijde van literatoren als Pynchon, Calvino, Garcia Marquez, David Mitchell en zelfs Nabokov, voor wie de wereld een magische plaats is die alleen door middel van de fantastische fabel kan beschreven worden.

Een magische fabel: misschien nog de best mogelijke omschrijving voor dit boek, dat overigens slechts het eerste deel van een trilogie is. VanderMeer is een fascinerend auteur die zich niet thematisch laat inperken, dat bewees hij in vorige boeken. Dit bevreemdende maar meeslepende eerste deel van zijn trilogie belooft nog uren spanning in de twee volgende boeken.