Pijnlijk mooi
Let wel: alles dat gemakkelijk weg leest, is vaak moeilijk gekomen. Eenvoud ligt voor de hand, maar wil zich soms maar lastig laten grijpen. Vooral als je zoals dichter en romancier Erik Jan ‘zonder streepje’ Harmens (1970) in je teksten tot in het diepst van de krochten van je hoofd, hart en ziel wil roeren.
(Moeten schrijvers dat overigens niet allemaal willen, je inborst zonder enige terughoudendheid betasten, bevragen, je gevoelens tot op het bot fileren, nee, zelfs daar niet willen stoppen, maar tot het uiterste gaan en de beenderen verbrijzelen opdat het merg van je wezen bloot wordt gelegd, hoe duister dat ook moge zijn? Ga je dat uit de weg – de angst valt te begrijpen – dan moet je een zeer begaafde verteller zijn, wil je verhaal niet eendimensionaal, zeg maar plat, overkomen. Al kan het dan nog steeds in meer of mindere mate onderhoudend zijn.)
Harmens weet in zijn derde roman Hallo muur met precies genoeg woorden – niet verwonderlijk, hij blijft een dichter, een woordenslijper, was in 2002 ooit de eerste Nederlandse Poetry Slam-kampioen – het onbestemde op te roepen, de ondertoon, noem het ‘sfeer’, noem het ‘ziel’. Zijn teksten verzanden niet, zijn niet dicht geplempt met zijwegen, vormtechnische hoogstandjes of gezocht poëtisch taalgebruik. Het is een verademing dat de roman zo goed als metafoorvrij is. ("thuis liepen de gesprekken stroef, als een aanlopend rijwiel." Die is fijn genoeg, om niet achter te blijven haken.)
Dagelijkse woorden die gekanteld worden, hoe lichtjes dan ook, hebben veel meer effect. De schijnbare luchtigheid, bijgestaan door een niet al te zwaar aangezette zelfspot, zorgt voor een intense ervaring. Je krijgt wat je ziet, denk je in eerste instantie, maar je krijgt zo veel meer.
De roman is opgebouwd uit vierenzeventig columnachtige stukken – jeugd afgewisseld met een periode als volwassene waarin (nog meer) verwoesting dreigt middels een alcoholverslaving – waarvan de langsten een pagina of drie, vier beslaan. Waar dat bij anderen wellicht tot een al te fragmentarisch werk zou kunnen leiden, is Hallo muur een eenheid. Hier zorgt het autobiografische karakter van de tekst, elders vaak onverdraaglijk, voor het samensmelten van de elementen. De schrijver Erik Jan is de smid van de tekst. Dat lijkt logisch, dat geldt voor elk boek, zou je denken, en al zeker voor elk boek waarin met autobio graaft, maar dat is helemaal geen wetmatigheid.
Harmens is de meester van de frappe. Bijna elk stuk, elk prozagedicht kun je bijna zeggen, wordt afgesloten met een achteloos gedeponeerde zin. Gewone woorden, daar zijn ze weer, die een extra lading hebben gekregen. Juist in de dosering van die achteloosheid zit de kracht. Daar pompt de schrijver lucht in zijn tekst, zónder dat het een kunstgreep is. Het geeft, om het plat te zeggen, de lezer even een momentje voor zichzelf. Contemplatie en zo. Tegelijk dwingt het je bijna naar de volgende pagina. Je wordt er bijna net zo gulzig van als de alcoholist-ontkenner.
Vertelt Harmens dan geen verhaal? Natuurlijk wel, maar het verhaal is ondergeschikt gemaakt aan het zelfonderzoek, aan het uitbenen, aan – het klinkt paradoxaal – de woorden én aan wat woorden teweeg kunnen brengen. Dat maakt bijna elk onderwerp, hoe duister, hoe zwart ook, niet alleen draaglijk, maar ook interessant, informatief, zo men wil. Intens! Oprecht! Moedig! Lichamelijk!
"Ik ga je een verhaal vertellen. Over hoe ik het een tijd niet zo goed met me ging, hoe ik heel veel ben gaan drinken totdat het zo donker werd dat ik geen hand voor ogen meer zag en hoe het heel veel later weer licht werd, nadat ik stopte met drinken."
Harmens laat dit natuurlijk direct volgen door: "Het verhaal loopt goed af, al is het licht waarin ik sta wel wat fel." Mooi kwetsbaar. Fijn met de billen bloot, maar het is te hopen dat hij bij gebrek aan Westmalle Tripel, wijn, jenever en ander spiritualia, een reservekont in de kast heeft. Harmens weet, en dat is de ware pijn die uit dit boek spreekt, dat niet-drinken eigenlijk een zwaktebod is, een laatste redmiddel. De ware overwinning van de alcoholist is de occasionele nip, het ene glaasje wijn op zondag. Maximaal een paar, om in hulpverlenerstaal te spreken, ‘eenheden’ per week. Zie je daar maar eens aan te houden. Met vrienden die graag drinken, in cafés, in restaurants, bij vernissages, presentaties, optredens, tjdens het Boekenbal.
"Zo iemand ben ik dus niet. Ik ben een grootverbruiker. Zeg je glas, dan denk ik: fles." Dat besef, het besef geen maat te kunnen houden, is de houvast van Harmens, van het personage Harmens in Hallo muur. Een roman waaruit de eenzaamheid van de mens sijpelt, fijn impliciet, zo’n beetje als een bodempje sterke drank dat uit een fles lekt die je vlak voordat je in je leunstoel buiten westen gaat uit je klauwen heb laten vallen. Harmens verstopt het verdriet, het verlangen, het walgen van jezelf pijnlijk mooi achter een muur van taal. O, hoe herkenbaar zijn de angsten, de stemmingswisselingen, van diep-diep-diep bedroefd tot zo geroerd (na een stuk of wat kopstoten) dat je bijna je ergste vijand vergeeft. Hallo muur is een eerbetoon aan de overlever Erik Jan zonder streepje. Hij weet de ogenschijnlijke eenvoud van begin tot einde vast te houden. Die consequentie vereist discipline.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Guus Bauer
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
