Getroebleerd en getoucheerd blijf je achter

Zien en Horen verschenen in respectievelijk 2000 en 2002 als De naam van mijn vader en De lachende derde. Beide verhalen komen nu op de markt in een herziene versie, in de nieuwe uitgave Zien Horen Zwijgen. Zwijgen is het sluitstuk en volgt bijna vijftien jaar later als derde deel van de trilogie. Drie psychologische romans die eenzelfde thema aansnijden: de gecompliceerde verhouding tussen een vader en zijn dochter. Dit is geen verrassing, als je vertrouwd bent met het werk van Sabine van den Berg (1969).

Drie impressionante en tegelijk macabere verhalen, verteld vanuit het gezichtspunt van de dochter in kwestie. In Zien ligt de focus op een jong meisje dat flink wordt geplaagd door haar oom. Dit raakt haar intussen al niet meer. Nadat haar ouders eerder verdwenen uit haar leven, belandt zij bij haar opa en oom. De bizarre verhouding met haar oom zet haar opnieuw aan het denken over haar bijzondere wijze van omgang met haar vader. Het meisje confronteert de lezer met haar pogingen om dat fenomeen te verwerken. In de volgende twee verhalen speelt Leda, een eerder aarzelend meisje, de hoofdrol. Zij moet opboksen tegen haar vader; de pater familias die de touwtjes in handen houdt.

“Op het grasveld is je vader naast je komen liggen, op zijn zij. Zijn veren heeft hij onderweg verloren, maar dat geeft niet. De verf heeft hij meegenomen en er zijn gezicht en haren mee ingesmeerd. Zijn mond opent en sluit zich, telkens opnieuw, alsof hij playbackt zonder geluid. Misschien hoort hij het lied alleen in zijn hoofd.”

De belangrijkste personages worden door Sabine van den Berg snoeihard getypeerd, zonder medelijden. Zij snijdt echt wel diep in haar karakters, vol overtuiging neergezet, trouwens. De verstikkende verhouding tussen vaders en dochters kruipt onder je vel. Knap hoe zij haar taalgebruik aanpast aan haar karakters. Ook hanteert de schrijfster een heldere en ontvankelijke, beeldende schrijftaal. Toch overheerst hier niet de taal, het verhaal zelf bepaalt de atmosfeer. De psyche van een jong meisje wordt blootgelegd, terwijl zij haar vader van zich wegduwt, op weg en op zoek naar volwassenheid. Een jonge meid groeit op tot een puber die haar persoonlijkheid en lichaam ontdekt.

Neem je als lezer een eerder afwachtende houding aan, dan slaagt de auteur er wonderwel in om je in het verhaal te duwen. Bijzonder raak geschetste passages doen je zelfs twijfelen: is dit nu echt, of is het uiteindelijk maar fictie? Soms wordt het totale beeld zelfs vaag. De oplossing? “Zoek het maar uit, gebruik je eigen voorstellingsvermogen”, zou de auteur je als advies kunnen influisteren.

Zien Horen Zwijgen is een geslaagd drieluik dat de lezer getroebleerd en getoucheerd gaat achterlaten. Het benauwende gevoel waarmee je wordt opgezadeld zal maar langzaam vervliegen. Een strak gecomponeerde trilogie, waarin autoriteit, overtuiging en imaginatie een primordiale rol opeisen.