Historisch interessant debuut met ruimte om te groeien

Zondebok, het debuut van Jacobine van den Hoek, speelt zich af in het zestiende-eeuwse Amsterdam aan de vooravond van de 80-jarige oorlog. Hoofdpersoon is Fye Lieveheer. Fye is net als haar moeder een krachtige, paranormaal begaafde vrouw, waarvoor je in die tijd zonder pardon als heks terechtgesteld kon worden. Ondanks dat Fye uit de gegoede kringen komt, verkeert het gezin na de dood van haar vader in armoede. Als appelboer Ger om haar hand vraagt, kan ze niet anders dan onder haar stand met hem te trouwen. Hoewel het huwelijk bezegeld wordt met dochter Sara, is Fye haar grote jeugdliefde Laurens nooit vergeten. Als hij op een dag weer opduikt in haar leven, zet dat haar huwelijk met Ger onder druk, ondanks dat het nieuwe gereformeerde geloof van Laurens verdere contacten in de weg staat. Hun hernieuwde kennismaking zal desastreuze gevolgen hebben voor alle betrokkenen en niet in het minst voor Fye zelf.

Het verhaal bestaat uit een groot aantal korte hoofdstukken van slechts enkele pagina’s. Hoewel dat voor het lezen niet uitmaakt, is het opvallend omdat er sprake is van doorlopende gebeurtenissen die praktisch allemaal op dezelfde dag plaatsvinden, zonder dat er een wisseling in perspectief of plaats van handeling is.

Het is duidelijk dat Jacobine van den Hoek veel tijd in de research naar de geschiedenis van Amsterdam heeft gestoken. Het leven van Fye is de kapstok voor alle historische gebeurtenissen die een rol spelen in het boek, zoals de opkomst van het gereformeerde geloof, de terechtstellingen van de wederdopers, de Spaanse inquisitie, de beeldenstorm en de opstand van de burgerweeskinderen die de stad onveilig maken en de elite aanvallen. Ook waarom de gevestigde orde op zoek gaat naar een zondebok om het tij te keren en de orde te herstellen wordt duidelijk. Er moet een zondebok aangewezen worden en Fye is daar de aangewezen persoon voor, toen ze toegaf dat ze de opstand in een droom heeft zien aankomen. Maar of haar arrestatie wegens tovenarij de hoogopgelopen gemoederen zal bedaren valt nog maar te bezien.

Het aanwijzen van Fye als zondebok verklaart de titel van het boek, hoewel zij niet de enige zondebok is. Fye zoekt op haar beurt ook een zondebok voor alles wat haar is overkomen en datzelfde geldt voor Ger. Hoewel het verhaal historisch meer dan interessant is, komen de personages wat minder uit de verf terwijl er toch meer dan genoeg in hun leven gebeurt. Van den Hoeks  bij tijd en wijle beeldende en bijna poëtische woordgebruik, maakt dit gemis grotendeels goed.

"Alle mensen die ze liefheeft, dwalen van haar weg als asvlokken boven vuur."

Ze weet de broeierige sfeer die in die tijd in Amsterdam heerste prima te verwoorden. Het gebruik van zestiende-eeuwse woorden als patijnen, teljoor en warmoes ondersteunt dat. Voor de ondervraging van Fye verandert haar schrijfstijl in bijna zakelijk, waarbij ze de gruwelijke martelmethoden voor zichzelf laten spreken. Poëtische woorden zouden daar ook volkomen misstaan hebben. Van mensenrechten hadden ze in die tijd overduidelijk nog nooit gehoord.

De opbouw van het verhaal had misschien iets evenwichtiger gekund. Het duurt tot over de helft voordat het verhaal echt goed op gang komt en vanaf dat moment spelen de gebeurtenissen zich in sneltreinvaart af om redelijk abrupt te eindigen en je het gevoel hebt dat het verhaal nog niet af is. Wellicht een opmaat voor haar volgende boek? Al met al is Zondebok een goed debuut dat Jacobine van den Hoek nog voldoende ruimte biedt om verder te groeien als auteur van (historische) romans.