Troubadour en minstreel ineen

Daar waar Schiphol voor veel geboren Nederlanders de goed geoliede schakel is tussen deze wereld en exotische reisbestemmingen, is het voor sommigen een toevluchtsoord die het leven verhaspelt. In Papegaai vliegt over de IJssel van Kader Abdolah fungeert Schiphol direct aan het begin als deze grote verhaspelaar. Een vluchteling landt met zijn zieke dochtertje en een valse identiteit op de luchthaven en het enige wapen dat hij van een dure mensenhandelaar in Karachi heeft gekregen is het Nederlandse toverwoord ‘asiel’.

De lezer wordt direct geconfronteerd met de onverschillige zakelijkheid van de goed geoefende marechaussee naast het individuele verhaal van menselijk leed. Abdolah introduceert dwars door dat schild van kille zakelijkheid heen steeds nieuwe personages die oog hebben voor de mens achter het verhaal, en laat zien hoe de mensen die hier komen met niets dan de kleren aan hun lijf een bestaan opbouwen.

Papegaai vliegt over de IJssel gaat over vluchtelingen die aan het einde van de vorige eeuw in Nederland kwamen wonen en daarbij wordt de gehele Nederlandse maatschappij en cultuur een spiegel voorgehouden. Dat levert hartverwarmende, maar soms ook hilarische momenten op die tegelijkertijd schrijnend zijn. Zo vertelt het bijvoorbeeld het verhaal van een groep oudere islamitische heren die, getrouw hun traditie, met elkaar converseren voor de meest gewaardeerde boekwinkel van de stad. "Hij [de boekhandelaar, red.] liet hun beleefd merken dat hun aanwezigheid niet gewenst was, maar hiermee krenkte hij de mannen in hun trots. Ze ervoeren het als een vernedering dat de boekhandelaar van de stad hen wegstuurde. Hij had hen als een stel ongewenste asielzoekers behandeld, niet als mannen die van boeken hielden en veel gelezen hadden."

Een rode draad in het verhaal is de taal die voor veel van deze nieuwe Nederlanders als barrière, of juist als troef voor de inburgering wordt gezien. Een inburgering die onverlet laat dat de verschillen tussen exotische culturen en de onze enorm zijn. "Ze wandelde en zag hoe iedereen in dit land met zichzelf bezig was, zo bezig dat niemand even wilde stoppen om te vragen hoe het met haar was. Hoe kon ze dan al die Nederlandse woorden en zinnen gebruiken die ze zo vaak geoefend had?"

Voor mensen die generaties lang geworteld zijn in Nederland, is het belangrijk om te lezen dat vluchtelingen naast het ingewikkelde en langdurige proces van inburgeren, in een even lang en ingewikkeld proces terechtkomen om rechtvaardiging voor hun vlucht te vinden.

Juist door verhalen als deze, zorgt de schrijver voor een brug tussen vluchteling en autochtoon. Daarmee vervult hij niet alleen de rol van groot verhalenverteller, maar laat hij ook zien dat Nederland hem nodig heeft. De Perzische dichter die de kunst verstaat met liefde, inzicht en humor te schrijven over de botsingen tussen de Nederlandse en exotische maatschappijen, laat Nederland groeien tot de homogene maatschappij die de diversiteit dicteert.

Kader Abdolah is bij uitstek een verhalenverteller, en dat is niet alleen te herkennen aan de royale snor die hij heeft, maar ook aan zijn schrijfstijl. Halverwege het boek is er een literaire timelapse die laat zien dat alle personages ouder worden. Die stijl heeft soms wel tot gevolg dat de woorden onbedoeld met hoofdletters worden gelezen, maar die ietwat overdreven verhalende stijl wordt hem als Perzische dichter in Nederland direct vergeven.

Abdolah bewijst met Papegaai vliegt over de IJssel dat hij een hedendaagse troubadour en minstreel ineen is. Hoe is het mogelijk dat Nederland een Perzische dichter nodig heeft om Klazien uit Zalk als romantische en zeer gewaardeerde kruidenvrouw neer te zetten. Het boek geeft de Nederlandse literatuur en de Nederlandse maatschappij verdieping.