Het gele huis

Jane Gardam (1928) kennen de meeste mensen inmiddels wel van haar veelgeprezen trilogie Een onberispelijke man, Een trouwe vrouw en Laatste vrienden. De roman De dochter van Crusoe wijkt hier in verschillende opzichten van af, maar is op zijn eigen manier aantrekkelijk voor de liefhebbers van Gardam.

“Hier beukte de wind de wolken over de heuvels, het moeras, de duinen en de zee, totdat het huis heen en weer scheen te slingeren als een schip”.

Polly Flint wordt begin twintigste eeuw als zesjarig meisje door haar vader ondergebracht bij twee zussen van haar overleden moeder in het gele huis aan de rand van het moeras en het strand. Daar wonen ook een wat volkse huishoudster en een verzuurde mevrouw Woods. Ze wordt liefdevol opgevangen door de vrolijke Frances en voelt zich geborgen, maar is op haar hoede voor het strenge geloof van tante Mary en weigert het Vormsel. Eigenwijs en kritisch observerend ontwikkelt ze zich aan de hand van de mensen om haar heen en de boeken die ze leest, waarvan Robinson Crusoe haar favoriet is.

Wanneer de meeste bewoners het gele huis verlaten, wordt Polly ondergebracht op het landgoed van een ander familielid. Daar maakt ze kennis met kunstenaars en dichters, onder wie de arme, maar geestdriftige Paul in wie ze iets van zichzelf herkent. Ook ontmoet ze de zoon van de Duits-joodse naburige familie Zeit die cultureel en religieus weinig onderlegd is, maar wel heel hartelijk. Bij terugkeer naar het gele huis wordt ze door een van de wereldvreemde kunstenaars geportretteerd als ‘een jonge vrouw op de drempel van haar leven, maar met een droevig gezicht’.

Wanneer de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, blijft ze alleen met de nieuwe huishoudster achter en houdt zich vast aan haar gewoontes ‘als een kruk om zich op de been te houden’ Haar leven wordt saai en eenzaam. Ze verschanst zich op haar eiland, bestaande uit het huishouden, lezen, vertalen en schrijven. Wanneer beide mannen uit haar leven verdwenen zijn, kiest ze Robinson Crusoe tot haar vreugde en voorwerp van toewijding. Daarbij verliest ze elk gevoel voor decorum uit het oog.

Het verschil met de bekende trilogie van Gardam zit in het lettertype, de opbouw, de indeling en het perspectief. Het lettertype is vrij klein, er zijn geen hoofdstukken, er wordt een chronologische volgorde gehanteerd en de ik-vorm in plaats van een alwetende verteltrant. Er zit minder spanning in en er is minder ironische afstand tussen de verteller en de hoofdpersoon. Hierdoor leest het minder vlot dan de trilogie, maar voor de liefhebbers van Gardams stijl is het nog steeds genieten.

“De koeien keken aarzelend een voor een naar buiten en stapten met bevallige tred de stal uit. Ze schommelden langzaam over het erf en het pad op terwijl ze naar ons keken en ons met bange ogen voorzichtig passeerden. Ze roken warm en melkig en bliezen vochtige rookwolkjes uit hun neus. Over het hele land kraaiden de hanen en de zon vlamde rond en stralend op boven de hooimijten”.

Het Engelse landschap, arme en rijke mensen, en het leven in een wereld vol boeken worden door Jane Gardam treffend in beeld gebracht. Aan de ene kant is het triest om te lezen hoe een jonge, intelligente vrouw door gebrek aan levendige contacten vereenzaamt en verslonst. Aan de andere kant heeft ze genoeg zelfspot om de lezer niet te vervelen. Ze heeft geen geld, slechts een huis vol boeken en een scherp verstand. Dat vormt zowel haar valkuil, als haar redding.

Het gebrek aan een hoofdstukindeling en spannende open plekken kan als een gemis worden ervaren voor wie dat belangrijk vindt, maar er is afwisseling tussen beeldende ruimtebeschrijvingen, rake typeringen van excentrieke mensen, dialogen en handelingen. Tijdens het lezen van deze roman verplaats je je in het Engeland van Virginia Woolf en tijdgenoten. Kortom, voor de liefhebbers van de klassieke Engelse literatuur is er weer een pareltje vertaald.