Mooi vormgegeven stukje geschiedschrijving
Heksen spelen een rol in veel kinder- en fantasyboeken. Meestal worden ze geportretteerd als oude, pukkelige vrouwtjes met een krakende of juist snerpende stem. Het geëigende vervoermiddel is de bezemsteel. Het zijn meestal humorloze types, maar er zijn ook humoristische varianten, lees bijvoorbeeld Terry Pratchett. Dit geromantiseerde beeld wijkt sterk af van het beeld dat de mens vroeger had van (vermeende) heksen. In tegenstelling tot vooral de (late) middeleeuwen zien wij geen reden meer tot vervolging, sterker nog, de heks van tegenwoordig heeft zelfs een zekere cultstatus.
In Toverij & toveressen gaat archeoloog en historicus Ruud Borman op zoek naar de bronnen van de heksenwaan, de vervolgingen en het verloop daarvan door de eeuwen heen. Chronologisch bezien begint zijn zoektocht in de eerste eeuwen van de jaartelling. In die periode kwam het veelvuldig voor dat oude vrouwen vooral als wijze dorpsoudste werden gezien en in veel gemeenschappen een belangrijke rol vervulden. Daarin kwam verandering met de opkomst van het christendom, die op de ruïnes van het Romeinse Rijk de ruimte benutte om de overheersende religie te worden in de westerse wereld. De positie van vrouwen, vooral gestuurd door christelijke predikers en aartsbisschoppen, raakte in de verdrukking en langzaam maar zeker werden zij maatschappelijk ondergeschikt aan mannen.
Toch duurde het nog eeuwen voordat het zover was en iedereen in Nederland gekerstend was. In de ingepolderde gebieden verliep dat proces vlotjes, maar aan de randen van Nederland bleven talrijke kleine gemeenschappen trouw aan hun eigen rituelen. Vrouwen hadden in die rituelen vaak een belangrijke rol. Dat zinde de religieuze leiders niet en vrouwen konden eenvoudig, vooral op loze gronden, worden aangeklaagd voor hekserij. Gruwelijke martelingen, zoals een middeleeuwse vorm van waterboarding, falende rechtspraak, veelal gevolgd door de brandstapel, was het lot van velen van hen.
Ruud Borman beschrijft op indrukwekkende wijze het ontstaan van de heksenwaan en hoe dat vooral in de late middeleeuwen leidde tot vervolgingen. Ook toont hij dat met het afbrokkelen van de alleenheerschappij van het christendom en de opkomst van de verlichting de heksenwaan langzaam wegebde en overvloeide in een vorm van collectieve schaamte. Wellicht dat het latere geromantiseerde beeld hierop een reactie was.
Hij doet dat in zes korte hoofdstukken, telkens ingeleid met een relevant citaat. De teksten worden afgewisseld met heel fraai beeldmateriaal, van schilderijen uit die periode en van foto’s van landschappen, landschapselementen en andere memorabilia die refereren aan die periode. Ruud Borman verwijst daarbij geregeld naar door hem geraadpleegde bronnen.
Het resultaat is een dun, doch zeer fraai boekje, waarvoor de uitgever en vormgever Saskia Appel een zeer terecht compliment krijgt van de auteur. Het is een boekje dat je snel uit hebt maar waarvan de verleiding om daar later vaak nog even in te duiken erg groot zal zijn, al was het maar om nog even naar die fraaie plaatjes te kijken.
Het boek heeft maar een nadeel: het is zo dun. Er is denkelijk nog veel meer over te vertellen. Hopelijk volgt dat nog als de onderzoeken die in verschillende westerse landen zijn gestart daartoe aanleiding geven. Die onderzoeken richten zich vooral op de min of meer vergelijkbare ontwikkelingen van heksenwaan in verschillende landen. Ruud Borman draagt met Toverij & toveressen in ieder geval vanuit Nederlands oogpunt zijn steentje bij.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
