Niemand was toch weer iemand
Een grote aardappel op een sokkel prijkt op de cover van De Aardappelcentrale, de nieuwste roman van Atte Jongstra (1956). In 2016 ontving hij de Constantijn Huygensprijs voor zijn gehele oeuvre. Er is wel een constante te zien in zijn werk. Hij heeft een voorkeur voor archiefmateriaal en in deze roman weet hij op meesterlijke wijze ‘nutteloze’ feitjes, encyclopedische kennis, te verbinden met fictie. Alle feiten, berichten uit kranten, gebeurtenissen zijn waar. De echte factchecker kan zijn hart ophalen. Het leidt tot een uiterst vermakelijk, meeslepend verhaal met als hoofdpersonage, beeldhouwer en archivaris Chris Holster die in de jaren 1943-1945 alles doet om te overleven.
Door feit en fictie op deze manier te verbinden krijgen al die feitjes ineens betekenis in het verhaal, maken ze deel uit van de handeling. Jongstra brengt bovendien een diepere laag aan met als groot thema: hoe zorg je ervoor niet gezien te worden? Wat blijft er over van moraal als het op overleven aankomt? De kans om te overleven is groter als je zo onzichtbaar mogelijk blijft. En als dan alles weer veilig is, dan mag je weer zichtbaar zijn. Dan wordt Niemand toch weer Iemand.
De schrijver, de verteller van het verhaal, komt in een bejaardenhuis toevallig in contact met Chris. Hij begint over wat hij in de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt. De schrijver krijgt twee dikke stapels losse documenten mee. Hij duikt in de stukken, begint aan de hand daarvan het leven van Chris chronologisch te beschrijven. Jongstra maakt het boek sterker door steeds na een episode even contact op te nemen met het hoofdpersonage om te checken of wat hij schrijft klopt, of om feedback te vragen. Deze verschillende niveaus worden zo met elkaar vervlochten tot één krachtig verhaal.
Op een soepele manier, in heldere taal, licht van toon, wordt in korte hoofdstukken/fragmenten het verhaal verteld. Chris is om de Arbeidseinsatz te ontlopen bij het archief in dienst getreden als ‘archivaris gedenktekens.’ Hij archiveert alles over standbeelden, zoals het bizarre standbeeld van de Engelse admiraal Francis Drake in Offenburg (Duitsland). Drake zou de aardappel naar Europa gebracht hebben, maar had eigenlijk de batate, een onbetekenend knolgewas, meegebracht. Kortom, het is het standbeeld van de verkeerde ‘Aardappelman.’ Toen de nazi’s aan de macht kwamen werd de ‘Kartoffelman’ plotseling een Engelse vijand en werd het beeld vernield. Met dit soort details is het hele boek doorspekt. Dat doet de lezer genieten.
“De gemiddelde archivaris is geen persoon die de aandacht wekt. Hoeveel bedrukt of beschreven papier ook door zijn handen gaat, zelf is hij als wit papier."
Bij de bezetting komt er een NSB’er aan het hoofd van het archief te staan. Chris beweegt met hem mee, neemt nooit stelling. Hij beweegt zich op het randje van ‘fout’ zijn. Chris maakt deel uit van een groep ‘verzet’ kunstenaars die zich al feestend door de laatste oorlogsjaren worstelt: wilde ideeën, verkoop van vervalste schilderijen, zuipen en harde seks. Eten is schaars geworden en de aardappel is het symbool van het basisvoedsel. Daarom noemen ze zich de Aardappelcentrale. Chris maakt als ‘verzetsdaad’ een beeld van een aardappel op een sokkel. Als iemand er onder schrijft ‘Weg met pieper Adolf, wij willen echte aardappelen’, besluit de SD tot vervolging over te gaan. Chris vlucht en komt terecht bij de ‘Monuments Men’, een afdeling van het leger die roofkunst opspoort. Hij trekt – net als velen anderen –Duitsland in en ziet plundering, verkrachting, vernielingen niet alleen van de kant van de bezetter, maar juist ook van de bevrijders. Het leidt tot een ontknoping waarbij de aardappel wederom een rol speelt.
“Zonder piepers staat de evolutie stil.”
Jongstra heeft een beeldende manier van schrijven, je ziet het allemaal voor je. Humor is nooit ver weg. Het plezier om te schrijven, de speelsheid, spat ervan af. Het leidt tot een sprankelende ‘biografie’ waarin alleen het verhaal van de hoofdpersoon fictie is. De rest is allemaal waar.
Laat u zich deze heerlijke aardappel vooral smaken.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Jan Stoel
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
