Een monument in woorden
Persoonlijke verhalen brengen de geschiedenis dichterbij. De laatste jaren is er meer aandacht voor het lijden van de Sinti en Roma in de concentratiekampen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze roman is daar een voorbeeld van. Het Schooltje van Auschwitz van Mario Escobar (1971) is een monument in woorden voor een sterke vrouw, die alles voor haar gezin over had, Helene Hannemann. Escobar hoorde haar waargebeurde verhaal van een lid van de Spaanse zigeunergemeenschap. De impact is nog groter omdat de auteur kiest voor de ik-vorm in zijn roman, het perspectief van Helene.
Helene is verpleegster, getrouwd met een violist die speelde in de Berliner Philharmoniker. Omdat hij van Roma-afkomst was werd hij door de nazi’s in 1936 ontslagen. Samen hebben ze vijf kinderen, die dus ook Roma-bloed door de aderen hebben stromen. Helene is Duitse. Om de eindjes aan elkaar te knopen draait ze dubbele diensten als verpleegster. In mei 1943 staat de Gestapo voor de deur om echtgenoot en kinderen (waaronder een tweeling) op te halen. Helene hoeft niet mee, zij is immers Arisch. Ze weigert haar gezin in de steek te laten en wordt dus ook op transport gesteld richting Auschwitz-Birkenau. Gescheiden van haar man komt ze met haar kinderen in het ‘familiekamp’ in Birkenau terecht, dat speciaal ingericht is voor ‘zigeuners.’ Binnen enkele dagen is er maar een adagium: overleven.
“In de lucht hing een weeïg zoete geur, grijze rook vertroebelde de eerste voorzichtige stralen van de ochtendzon. De mensen voor de registratie leken meer robot dan mens, compleet ontdaan van gevoelens.”
Helene maakt gebruik van het feit dat ze Duitse is, slaagt erin verpleegster te worden, juist in de tijd dat de beruchte kamparts Mengele er medisch stafhoofd is geworden. Helene durft Mengele aan te spreken en krijgt van hem de opdracht een kinderdagverblijf annex kleuterschool op te zetten, compleet met zandbak en schommels en Disneyfilms (Hitler was Disney-fan!). Zigeunerkinderen en vooral tweelingen waren zo dichterbij het laboratorium waarin Josef Mengele zijn verschrikkelijke experimenten uitvoerde.
Veel wat Escobar geschreven heeft is feitelijk juist. Maar toch is het een roman. Door onderzoek te doen naar de feiten en data en die een plek te geven in de roman, lijkt het of alles waargebeurd is. De dialogen, de ontmoetingen met Mengele: het zou zomaar gebeurd kunnen zijn. Maar bijvoorbeeld het bezoek van Himmler aan het schooltje heeft nooit plaatsgevonden. Feit en fictie worden op deze manier organisch met elkaar verweven.
“Ik haatte de nazi’s omdat ze niet alleen ons lichaam vermoordden, maar ook onze ziel beschadigden door ons het waardevolste af te nemen wat we hadden: onze menselijkheid.”
Centraal thema in de roman is hoe een moeder die voor haar kinderen vecht ook andere mensen/kinderen een beetje hoop biedt. Helene durft Mengele aan te spreken, maakt gebruik van zijn ijdelheid. Als ze hem weer eens aangesproken heeft zegt hij: “Ik heb gehoord dat je vijf kinderen hebt, waaronder een tweeling.” Die onderhuidse spanning, die onzekerheid, die dreigende toespelingen, de drang te overleven komen steeds terug in de roman.
Escobar schrijft in toegankelijke taal. Mooi is de vergelijking van de ogenschijnlijk charmante Mengele met Dorian Gray, het hoofdpersonage uit Oscar Wilde's Picture of Dorian Gray. Gray verkoopt zijn ziel aan de duivel, lijkt bijzonder aantrekkelijk te blijven, maar takelt van binnen af. De spiegel in zijn kamer toont uiteindelijk het portret van een monster.
Escobar slaagt erin om Helena authentiek neer te zetten. Dat geldt ook voor de kinderen, die hij de dingen laat zeggen die passen bij hun leeftijd. Blaz, de oudste die graag op avontuur gaat en de rol van zijn vader heeft overgenomen en zijn moeder altijd wil helpen. Otis die als hij hoort dat er een school komt zegt: “O nee, hè, het enige wat ik hier niet gemist heb is school.”
Ondertussen nadert de bevrijding en ook de ontknoping van het boek.
“Auschwitz was één gigantisch crematorium geworden en wij waren zielen in het vagevuur, onzeker nog over onze definitieve bestemming.”
Een boek om stil van te worden.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Jan Stoel
Gesponsord
Aan het lot kun je niet ontsnappen ... of wel?
Intermezzo is een prachtige roman over broers en geliefden, van dé literaire stem uit Ierland.
Door de late middeleeuwen letterlijk aan te raken blaast Van Loo ons verre verleden meer dan ooit nieuw leven in.
Een ode aan de Hollandse keuken en de smaak van thuis.
Meer dan 200 recepten voor de kerstdagen.
Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Het leukste cadeau voor iedereen: lol verzekerd!
Toine Heijmans neemt zijn lezers mee naar de uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis.
Een roman over iemand die floreert als onderzoeker, maar zich het comfortabelst voelt als ze zelf in de schaduw blijft
In Lijtje deelt Harmen van Straaten ontroerende, grappige en herkenbare verhalen over zijn dementerende moeder.
De schitterende beelden en poëtische teksten vertellen het verhaal van een bijzondere vriendschap, tussen het meisje en de drie dieren.
Een magisch coming-of-age-verhaal over een jongen die zijn eerste weekend zonder zijn ouders doorbrengt. . . en een leeuw die op hem komt passen.
Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Deze nieuwe fase kan er een zijn van vreugde, vervulling en verdieping.
De Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
De auteur van Het meisje in de trein is terug! Ligt de waarheid op het eiland begraven?
Kenia, 1926. De jonge Ivy staat voor grote uitdagingen. Ondertussen is Ranjana, een jonge Indiase vrouw, op de vlucht.
Een nieuwe, inclusieve geschiedenis van het vroegst bewoonde continent van de wereld.
Een prachtig overzicht van de liefdespoëzie, van de vroege middeleeuwen tot nu
Hoe kunnen we ons een weg banen door dit alles?
Drie jaar geleden overleed haar beste vriendin, en sindsdien staat Erins leven stil.
Kenia, 1910. Als de jonge Ivory meereist met haar vader op safari, wordt ze onmiddellijk verliefd op het land en de natuur
