Tussen licht en donker is veel te ontdekken
In 2019 wordt de 350e sterfdag van Rembrandt van Rijn (1606-1669) herdacht met lezingen en tentoonstellingen. Over de ‘jonge jaren’ van Rembrandt, tussen 1617 en 1633, gaat de ‘historische’ roman Het spel van licht en donker van Matthias Rozemond (1962). Eerder kroop de auteur in de huid van Jeroen Bosch in de roman De Duivelskunstenaar. Het verhaal omvat de jaren waarin Rembrandt in Leiden woonde en werkte tot aan de beginjaren in Amsterdam waar hij verliefd wordt op Saskia. Op de cover prijkt een zelfportret uit 1631 en op de binnenflap het verlovingsportret van Saskia van Uylenburgh uit 1633, de enige vrouw waarmee hij trouwde.
Een alwetende verteller kijkt in het verhaal als het ware over de schouder van Rembrandt heen. Rozemond heeft zijn roman gebaseerd op historische feiten en die verweven met fictie. Achttien schilderijen spelen op een heel natuurlijke manier een rol in het verhaal. Als je als lezer de afbeeldingen van de schilderijen opzoekt en leest wat Rozemond door de ogen van Rembrandt ziet krijg je steeds meer zicht op de ontwikkeling van Rembrandts ideeën en zijn kunstenaarschap. Rozemond heeft Rembrandt neergezet als een mens van vlees en bloed met al zijn onzekerheden, de drang zich te manifesteren, zijn drift, zijn passie voor de kunst, zijn eigenwaarde.
Jan Lievens (Rembrandts collega en studiegenoot), Aris van Kindt (een straatjongen die van de vader van Rembrandt een paar keer per week eten krijgt en zich ontwikkelt tot een boef) en Marten Soolmans (welgestelde student, zo bekend geworden van de schilderijen van hem en zijn echtgenote Oopjen Coppit en die Rembrandt wellicht uit zijn studententijd in Leiden kende) en Rembrandt vormen een vriendenclub. Rembrandt belooft zijn vrienden dat hij ze allemaal zal vereeuwigen. Gaat dat lukken?
De vrienden blijven elkaar tegenkomen, maar ieder leidt zijn eigen leven. Zij zijn wat minder uitgewerkt, blijven als personage wat vlakker. Rembrandt komt uit een arm, Jan Lievens uit een bemiddeld gezien. Lievens is populair in Leiden, een tekentalent met een vlugge tekenstijl. Hij is op 14-jarige leeftijd een fenomeen. De iets jongere Rembrandt wil ook schilder worden en gaat in de leer bij Lastman.
Rembrandt en Jan Lievens trekken in Leiden met elkaar op: ze delen een atelier, hebben gesprekken over hoe ze hun kunst kunnen verbeteren, inspireren elkaar. Lievens leert Rembrandt het clair-obscur. Lievens is echter de grote meneer die de opdrachten aaneenrijgt in tegenstelling tot Rembrandt. Maar Rembrandt krijgt kansen en komt uiteindelijk door kunsthandelaar Hendrick van Uylenburgh in Amsterdam terecht. Daar ontmoet hij Hendricks nichtje, Saskia, op wie hij verliefd wordt.
‘Hij liep terug naar huis met een hoofd vol rozenblaadjes.’
Rozemond heeft in het verhaal een aantal intrigerende vragen verweven die de roman vaart geven: Hoe is de vader van Rembrandt aan zijn einde gekomen en welke rol hebben zijn moeder, Marten en Aris daarbij gespeeld? Wie van zijn Leidse vrienden ging eerlijk door het leven? Is Rembrandt zelf altijd zuiver op de graat? Wat is er aan de hand met het schilderij ‘De anatomische les van dokter Tulp’?
Rozemond hanteert een vlotte stijl en schrijft met gevoel voor het detail. In een paar zinnen weet hij een sfeer neer te zetten, zoals over Amsterdam:
‘Links drukte een hond zijn darmen leeg, rechts liet een straatmadeliefje haar ogen twinkelen. (…) Er werd in alle talen gekletst, al was naar elkaar geschreeuwd meer van toepassing.’
In de hele roman gaat het om contrasten: licht-donker, rijk-arm, corruptie- strenge straffen, katholiek-protestant. De lezer kan parallellen trekken naar het heden. Zo zijn Leidenaren gebeten op de Vlamingen die naar Leiden vluchtten en al het werk van de Leidenaren in de lakenindustrie inpikken. En dan zijn er die prachtige passages over de schilderijen waarbij licht en donker natuurlijk ook een rol spelen.
Dit alles maakt het Het spel van licht en donker tot een boeiend boek waarin veel te ontdekken is, over het leven en het werk van Rembrandt, maar zeker ook over de maatschappij in de zeventiende eeuw.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Jan Stoel
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
