Tussen licht en donker is veel te ontdekken
In 2019 wordt de 350e sterfdag van Rembrandt van Rijn (1606-1669) herdacht met lezingen en tentoonstellingen. Over de ‘jonge jaren’ van Rembrandt, tussen 1617 en 1633, gaat de ‘historische’ roman Het spel van licht en donker van Matthias Rozemond (1962). Eerder kroop de auteur in de huid van Jeroen Bosch in de roman De Duivelskunstenaar. Het verhaal omvat de jaren waarin Rembrandt in Leiden woonde en werkte tot aan de beginjaren in Amsterdam waar hij verliefd wordt op Saskia. Op de cover prijkt een zelfportret uit 1631 en op de binnenflap het verlovingsportret van Saskia van Uylenburgh uit 1633, de enige vrouw waarmee hij trouwde.
Een alwetende verteller kijkt in het verhaal als het ware over de schouder van Rembrandt heen. Rozemond heeft zijn roman gebaseerd op historische feiten en die verweven met fictie. Achttien schilderijen spelen op een heel natuurlijke manier een rol in het verhaal. Als je als lezer de afbeeldingen van de schilderijen opzoekt en leest wat Rozemond door de ogen van Rembrandt ziet krijg je steeds meer zicht op de ontwikkeling van Rembrandts ideeën en zijn kunstenaarschap. Rozemond heeft Rembrandt neergezet als een mens van vlees en bloed met al zijn onzekerheden, de drang zich te manifesteren, zijn drift, zijn passie voor de kunst, zijn eigenwaarde.
Jan Lievens (Rembrandts collega en studiegenoot), Aris van Kindt (een straatjongen die van de vader van Rembrandt een paar keer per week eten krijgt en zich ontwikkelt tot een boef) en Marten Soolmans (welgestelde student, zo bekend geworden van de schilderijen van hem en zijn echtgenote Oopjen Coppit en die Rembrandt wellicht uit zijn studententijd in Leiden kende) en Rembrandt vormen een vriendenclub. Rembrandt belooft zijn vrienden dat hij ze allemaal zal vereeuwigen. Gaat dat lukken?
De vrienden blijven elkaar tegenkomen, maar ieder leidt zijn eigen leven. Zij zijn wat minder uitgewerkt, blijven als personage wat vlakker. Rembrandt komt uit een arm, Jan Lievens uit een bemiddeld gezien. Lievens is populair in Leiden, een tekentalent met een vlugge tekenstijl. Hij is op 14-jarige leeftijd een fenomeen. De iets jongere Rembrandt wil ook schilder worden en gaat in de leer bij Lastman.
Rembrandt en Jan Lievens trekken in Leiden met elkaar op: ze delen een atelier, hebben gesprekken over hoe ze hun kunst kunnen verbeteren, inspireren elkaar. Lievens leert Rembrandt het clair-obscur. Lievens is echter de grote meneer die de opdrachten aaneenrijgt in tegenstelling tot Rembrandt. Maar Rembrandt krijgt kansen en komt uiteindelijk door kunsthandelaar Hendrick van Uylenburgh in Amsterdam terecht. Daar ontmoet hij Hendricks nichtje, Saskia, op wie hij verliefd wordt.
‘Hij liep terug naar huis met een hoofd vol rozenblaadjes.’
Rozemond heeft in het verhaal een aantal intrigerende vragen verweven die de roman vaart geven: Hoe is de vader van Rembrandt aan zijn einde gekomen en welke rol hebben zijn moeder, Marten en Aris daarbij gespeeld? Wie van zijn Leidse vrienden ging eerlijk door het leven? Is Rembrandt zelf altijd zuiver op de graat? Wat is er aan de hand met het schilderij ‘De anatomische les van dokter Tulp’?
Rozemond hanteert een vlotte stijl en schrijft met gevoel voor het detail. In een paar zinnen weet hij een sfeer neer te zetten, zoals over Amsterdam:
‘Links drukte een hond zijn darmen leeg, rechts liet een straatmadeliefje haar ogen twinkelen. (…) Er werd in alle talen gekletst, al was naar elkaar geschreeuwd meer van toepassing.’
In de hele roman gaat het om contrasten: licht-donker, rijk-arm, corruptie- strenge straffen, katholiek-protestant. De lezer kan parallellen trekken naar het heden. Zo zijn Leidenaren gebeten op de Vlamingen die naar Leiden vluchtten en al het werk van de Leidenaren in de lakenindustrie inpikken. En dan zijn er die prachtige passages over de schilderijen waarbij licht en donker natuurlijk ook een rol spelen.
Dit alles maakt het Het spel van licht en donker tot een boeiend boek waarin veel te ontdekken is, over het leven en het werk van Rembrandt, maar zeker ook over de maatschappij in de zeventiende eeuw.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Jan Stoel
Gesponsord
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
