Een verrassend beeld van vrouwen in de middeleeuwen

Het woord 'wijf' heeft in deze tijd een negatieve klank. Tegenwoordig vinden we dat een lelijk woord. Een scheldwoord. Maar in de middeleeuwen was dat heel anders. Toen bedoelde men met 'wijf' een echtgenote of simpelweg 'vrouw'. Wijvenwereld van Jelle Haemers, Andrea Bardyn en Chanelle Delameilieure gaat over vrouwen in de middeleeuwen. Deze jonge historici van de Leuvense universiteit hebben zich op enorme schat aan documenten gestort en aan de hand daarvan een interessant en makkelijk leesbaar boek geschreven over de vrouwen in de middeleeuwen. Veel mensen denken dat vrouwen het in die tijd niet makkelijk hadden. Men denkt bijvoorbeeld dat een vrouw voor ze het wist als heks werd verbrand en weinig vrijheid om een eigen leven te leiden had. Maar dat is niet zo. Dat kwam pas in de 16e eeuw en later.

In de 200 jaar daarvoor hadden vrouwen best veel rechten en vrijheid van handelen. Zo begint het boek met het verhaal van een vrouw die haar man voor de rechter daagde. Hij was bij een ander gaan wonen maar dat was het probleem niet. Wat de vrouw wilde was dat hij de huur van haar huis zou blijven betalen. De man voerde als verweer aan dat de vrouw een eigen bedrijf had en dus voldoende geld verdiende om zelf de huur te betalen. De rechter was het daar niet mee eens en veroordeelde de man tot het betalen van de huur.

Het boek gaat over de gewone vrouw. Of, zoals de schrijvers het noemen, 'Janne met de pet'. De verhalen concentreren zich op de periode tussen 1350 en 1550 met als zwaartepunt de late middeleeuwen en spelen in de steden in het voormalig hertogdom Brabant. De vijftiende eeuw was een redelijk stabiele periode. De oorlogen, economische crisis en ziekten als de pest eisten hun slachtoffers maar zo dramatisch als het soms wordt weergegeven was het in werkelijkheid niet.

Wijvenwereld behandelt in ieder hoofdstuk een ander onderwerp. We kijken eerst naar het leven van vrouwen van vondeling tot weduwe. Het hoofdstuk ‘Trouwende vrouwen’ gaat over partnerkeuze, huwelijksconflicten en relaties. Er was (nog) geen sprake van gedwongen huwelijken en er werd zelfs samengewoond zonder dat er een huwelijk gesloten was. Leuk om te lezen is ook het hoofdstuk over vrouwen als ondernemers. Want er waren ondernemende types bij die een goede boterham verdienden met hun bedrijf. Er zijn ook vrome vrouwen. De zogenaamde begijnen die in hofjes bij elkaar woonden.

Geweld en criminaliteit kwamen uiteraard ook voor bij vrouwen. De zogenaamde quade wijven roddelden en maakten zich schuldig aan diefstal, bedrog en geweld. Maar de sociale controle was groot en er waren veel regels waar eenieder zich aan te houden had. Een overspelige vrouw moest een tijd met een rood lapje op haar kleding lopen zodat iedereen wist wat ze uitgespookt had. Toch waren de normen rond seksualiteit en prostitutie helemaal niet zo streng. Zolang het vrijwillig gebeurde kon een vrouw een goede boterham verdienen als prostitué. Maar een pooier kon maar beter zorgen dat hij niet gepakt werd want dan volgden strenge straffen. Zo kon iemand op bedevaart gestuurd worden. Voordeel daarvan was dat de persoon in kwestie dan ook een tijdje weg was uit de stad. Zo voorkwam men dat een conflict uit de hand liep omdat de benadeelde partij wraak ging nemen.

Het boek is op luchtige toon geschreven en bevat enorm veel informatie over een boeiende tijd in de geschiedenis. Vrouwen waren helemaal niet zo ondergeschikt en konden vaak uitstekend voor zichzelf zorgen. Later werden ze aan banden gelegd en werd de man de baas over het huishouden. Dat is zo gebleven tot 1956 (!). De wijven in de middeleeuwen hadden het zo slecht nog niet.