Liefde, mysterie, uitbuiting en moord, verbluffend mooi!

Alice Hoffman heeft Het museum van zonderlinge zaken gesitueerd tussen twee grote branden in New York in het jaar 1911: de brand in de Triangle-overhemdenfabriek en de brand in Dreamland op Coney Island. De eerste brand is van grote invloed op het handelen en denken van de mannelijke held van het verhaal, Ezekiel ‘Eddy’ Cohen. De tweede brand legt in de as wat nog over is van het leven van de vrouwelijke heldin, Coralie Sardie, ofwel de menselijke vis, de enige levende zeemeermin in New York.

Het verhaal vol wonderlijke schepselen die in hun abnormaliteit aandoenlijk en aantrekkelijk zijn is veel meer dan een liefdesverhaal alleen. In de handen van een onervaren vertolker was zoveel buitenissigs gauw tot een karikatuur verworden, maar de ervaren en gevoelige pen van Alice Hoffman, evenals haar verfijnde en erudiete taalgebruik, verwijzingen naar de grote literaire werken, historische nauwkeurigheid en vooral haar menselijke betrokkenheid en warmte, maken Het museum van zonderlinge zaken tot een exquise leeservaring.

De ik-verteller en de verteller in derde persoon wisselen elkaar af en zo wisselt ook het personage: een deel van het verhaalt wordt verteld door en over Coralie, het andere deel door en over Eddy. Dat is in het begin even wennen, maar al snel leert de lezer dit dubbele, originele inzicht in de gedachtewereld van beide protagonisten te waarderen.

Diep ontroerend is het levensverhaal van Eddy, een Joods jongetje dat met zijn vader op de vlucht slaat voor de Oekraïense ‘pogrom’ op Joden, terwijl zijn moeder reddeloos in het brandende dorp achterblijft.

"Ik huilde toen we van huis wegliepen, want ik was jong en het bos was donker en ik was bang….Een man en een jongen met zwarte jassen en hoeden, versleten schoenen, gescheurde en ongewassen overhemden, allebei verdwaald en onzeker over wat er voor ons lag…Toen de duisternis inviel, zei mijn vader dat ik mijn ogen dicht moest doen en moest dromen, want in mijn dromen zal ik een ander wereld treffen en in mijn wakkere leven zou ik algauw ook zo’n wereld treffen, ver van het bos dat we kenden, ver van de grasvelden waar mijn moeder weer in bloei stond."

Eddy komt met zijn vader aan in New York, waar ze werk vinden als kleermakers en kennis maken met de ongelooflijke uitbuiting en armoede van de fabrieksarbeiders. Een incident met de kinderen van de fabrikant doet in Eddy een sociaal bewustzijn en een politieke keuze ontvlammen die zijn vader nooit zal kennen. Dit bepaalt in hoge mate de weg die hij als volwassen man zal bewandelen. Maar andere mensen zijn ook van grote invloed op Eddy: fotograaf Moses Levy, die Eddy laat zien dat er vele schakeringen bestaan tussen wit en zwart en hem een fotograaf leert te zijn, tovenaar Hochman die Eddy leert vermiste personen op te sporen en kluizenaar Beck die Eddy leert dat liefde, hoe ze ook eindigt, nooit te betreuren is: "Vraag je me nu of ik beter af was geweest als ik mijn vrouw nooit had ontmoet, nooit met haar was getrouwd, haar nooit was verloren? Ik zal je dit vertellen: een dag met haar was beter dan een leven zonder haar."

Heel anders loopt het leven van Coralie. Geboren met een afwijking leeft zij in het museum van zonderlinge zaken als een van de attracties, de zeemeermin die de kijkers vermaakt achter de glazen wanden van een groot bassin. Haar vader, eigenaar van het museum, dwingt haar naarmate de zaken slechter lopen en de concurrentie van nieuwe pretparken bedreigender wordt, tot steeds gevaarlijkere stunten en schroomt niet haar seksueel te laten molesteren. Coralie heeft een vrije, onafhankelijke natuur en hoezeer haar vader haar ook overheerst, de dag waarop zij in opstand komt, nadert.

En dan is er een moord en een waanzinnig zakelijk bedrog die alles in de stroomversnelling zetten. In een geweldige apotheose van liefde, verdriet, geweld, opoffering en een alles verzengende vlammenzee eindigt de oude en begint een nieuw leven.

Alice Hoffman is een meesterverteller, haar vertellingen zijn realistisch met een vleugje magie en een groot gevoel voor schoonheid. De van een afstand beschreven brand in de overhemdenfabriek, gezien door ogen van jonge Eddy, is een van de mooiste ooit:

"…maar het was voor velen al te laat, want het vuur zwol aan tot een vlammenzee. Meisjes sprongen uit de ramen van de achtste verdieping, ….sommigen sprongen met hun ogen dicht, bij anderen stond het haar en kleding al in brand. Aanvankelijk leken de meisjes net vogels. Felgekleurde kardinalen, spierwitte duiven, zwierige troepialen in jassen met fluwelen kragen. Maar zodra ze op de grond neerstortten, werd de afschuwelijke waarheid duidelijk. Hun lichamen waren gebroken, te pletter geslagen, onder de ogen van iedereen die hulpeloos toekeek."

Het museum van zonderlinge zaken blijft fascineren door een rij geweldige, stuk voor stuk gedetailleerd neergezette personages, door de fijngevoelige psychologie van daden en motivatie van de hoofdpersonen, de bruisende sfeer van New York, een metropool in wording, ontroerende portretten van dieren en een bizarre droomachtige wereld waarin alles mogelijk is. En dat alles zonder vals sentiment of goedkope op emotie van de lezer berekende effecten. Een echte schrijfster, een prachtig boek.