Klinkt bizar, leest fantastisch

Als je opgroeit, verdwijnt er een belangrijk perspectief uit de boeken die je leest: de dieren houden op met praten. Hoe ouder je wordt, des te minder vaak komt het voor dat een boek geschreven is vanuit het perspectief van een dier. Je hebt Animal Farm en The Call of the Wild, en dan houdt het wel zo’n beetje op. En dat terwijl je als kind bijna niets anders las – Rupsje Nooitgenoeg, Charlottes Web, Donald Duck, de verhalen van Toon Tellegen… Een boek over dieren is een boek voor kinderen, lijkt het. Klinkt daarom het idee achter Laline Paulls De bijen zo ongebruikelijk?

Paull heeft namelijk een boek geschreven vanuit het perspectief van een bij. Het idee achter het boek klinkt bijna als een Disney/Pixarfilm: Flora 717 blijkt bij haar geboorte een bijzonder getalenteerde bij te zijn, en hoewel ze geboren wordt als schoonmaakster, mag ze uiteindelijk zelfs bij de bijenkoningin op audiëntie komen en haar verhalen vertellen. Het boek zelf, verrassend genoeg, leest eerder als Aldous Huxleys Heerlijke nieuwe wereld. Flora’s verhoogde status is namelijk een grote uitzondering in deze bijenwereld, waarin iedereen haar taak heeft en afwijkingen worden bestraft met de dood.

De bijen is een erg spannend boek, en voor iemand die weinig van bijen weet, enorm informatief. Paull geeft een unieke en meeslepende inkijk in het leven van bijen, waardoor je totaal anders naar de natuur gaat kijken. Het nest waarin Flora leeft, dat onbegrijpelijk genoeg in de Nederlandse vertaling een “huif” wordt genoemd (een kromme vertaling van “beehive”, dus), is een tirannieke, afschuwelijk dictatoriale samenleving als je het bekijkt vanuit een menselijk perspectief. Maar ja, tegelijkertijd is dit dus een volkomen natuurlijke manier van samenleven die al zo’n zestig miljoen jaar succesvol is. Dit leidt tot lastige morele dilemma’s: als een verminkte bij wordt gedood en opgeruimd na de geboorte, klinkt dit onmenselijk. Een dergelijke mening neerzetten wordt alleen een stuk lastiger op het moment dat je je weer beseft dat dit bijen zijn. De bijen die Paull neerzet, zijn namelijk erg overtuigend gepersonifieerd: het ene moment zie je onmiskenbaar een woeste zwerm bijen een wesp aanvallen, het andere moment zie je een erg menselijke groep jonge mannen zich uitsloven om bij de vrouwen in de smaak te vallen.

Het is verbazingwekkend hoeveel er bekend is over bijen, en hoeveel van die kennis in dit boek op een onopvallende manier wordt doorgegeven: over de darrenslacht, het vinden van nieuwe voedselbronnen, en de invloed van menselijk handelen op het leven van bijen. Het is gek dat er in een samenleving zo strikt als die van Flora’s ‘huif’ een mogelijkheid bestaat voor Flora om verschillende taken op zich te nemen, maar daardoor krijgt de lezer natuurlijk wel de hele gang van zaken in een bijennest te zien. Daarom is het wel jammer dat de voortplanting van vrouwelijke bijen, toch één van de belangrijkste momenten van het boek, in de natuur niet zo had kunnen voorkomen als Paull beschrijft. En – steekt daar nou een bij een ander zonder eraan te overlijden?

Wie iets wil leren zonder het idee te hebben daar actief mee bezig te zijn, moet dit boek lezen. Het is een aanrader voor iedereen die de alarmerende berichten over bijensterfte heeft gehoord en er verontrust over is. Degene die ervoor open staat, kijkt met een totaal andere blik naar bijen na het lezen van dit boek. Maar eens wat geurende bloemen planten, na de winter.