Heimwee en ontbering

De Nederlandse Chris Lenstra werd tijdens de Tweede Wereldoorlog twee jaar lang als dwangarbeider tewerk gesteld. Hij komt eerst terecht in Berlijn, waar een constante dreiging van luchtaanvallen is, en daarna onder even onaangename omstandigheden in Neder-Silezië.

In 764 dagen beschrijft Margreet Lenstra op basis van dagboeken, die overigens eigenlijk niet mochten worden bijgehouden van de nazi’s, en persoonlijke gesprekken deze zware tijd uit haar vaders leven. Doordat Chris Lenstra alles goed gedocumenteerd heeft, is het een gedetailleerd relaas geworden vanuit een perspectief dat vaak onderbelicht blijft wanneer het over de Tweede Wereldoorlog gaat. Omdat er een tekort was aan arbeidskrachten in Duitsland, werden jonge mannen uit bezette gebieden verplicht om er aan het werk te gaan in de industrie of de landbouw.

De volledige twee jaar komt aan bod. Margreet Lenstra schetst eerst het vertrek van Chris uit Nederland en de twijfels die hij heeft over onderduiken, daarna komen de zware omstandigheden en het dagelijks leven van de dwangarbeiders aan bod, maar ze beschrijft ook de moeilijke terugreis door een door oorlog verwoest land. De auteur doet dat in heldere bewoordingen die geen twijfel laten over de lastige en pijnlijke situatie: heimwee, ziektes, honger, treiterijen en angst domineerden het leven van Chris. Ze heeft er echter voor gekozen de oorspronkelijke dagboekvorm niet te behouden en het verhaal in de derde persoon te hervertellen. Dat doet enigszins afbreuk aan de authenticiteit van het verhaal en schept een afstand tussen Chris en de lezer. Hierdoor leest het boek eerder als een verslag dan een persoonlijk relaas. Als het als getuigenis was gebracht, had het wellicht nog meer impact gehad, al laat het verhaal geen twijfel bestaan over de erbarmelijke positie van de dwangarbeiders. Het is op een degelijke manier beschreven en weet daardoor te boeien. Er is niet enkel aandacht voor de gebeurtenissen, maar ook voor de gevoelens van de dwangarbeiders en hoe ze daarmee omgaan. Het taalgebruik is vlot en duidelijk, jammer genoeg mist het de nodige literaire kwaliteit om van sterke verhalende non-fictie te kunnen spreken. Daarvoor is het te feitelijk en wordt er in de tekst te weinig gebruikgemaakt van de nodige stijlfiguren. Gelukkig voor Lenstra kan het verhaal van haar vader bogen op de nodige bijzonderheden en beschrijft ze een interessant stuk van de geschiedenis uit eerste hand, wat dit tot een intrigerend document maakt.  

In het boek zijn foto’s en documenten opgenomen die de lezer helpen om zich een beeld te vormen van het leven van Chris. Ze zijn geen noodzakelijke toevoegingen, maar mooie extra’s die voor visuele ondersteuning zorgen. 764 dagen belicht een interessant perspectief op de oorlogssituatie. Het is niet alleen een verhaal dat belangrijk is om te bewaren, maar het zal waarschijnlijk ook één van de laatste verhalen van ooggetuigen zijn. Chris Lenstra vond het daarom zelf belangrijk dat hij zijn verhaal kon delen en om exact die reden is het de moeite waard om te lezen.