‘Ontworteld’ weet niet te betoveren

Agnieszka is zolang ze zich kan herinneren al bang voor twee dingen: voor het kwaadaardige Woud dat een steeds groter deel van de vallei waar ze woont inneemt en voor de dag dat Sarkan, de tovenaar die hen hiertegen beschermt, haar beste vriendin Kasia op komt eisen. Elke tien jaar kiest hij een bijzonder zeventienjarig meisje dat hem moet dienen. Na hun vrijlating zijn de meisjes veranderd en willen ze niet meer in de vallei blijven. Iedereen weet dat de mooie en getalenteerde Kasia dit jaar meegenomen zal worden. Sarkan ontdekt echter dat Agnieszka een verborgen talent voor magie heeft en ziet het als zijn plicht haar mee te nemen naar zijn toren om haar op te leiden. Aanvankelijk wil Agnieszka niet leren toveren, maar als het Woud aanvalt verandert ze van gedachten.

Naomi Novik werd bekend met de ‘Temeraire’-serie. ‘Ontworteld’ is haar eerste op zichzelf staande boek. In 2016 werd het genomineerd voor de Hugo Award en won het de Nebula Award voor beste roman. ‘Ontworteld’ doet door de sprookjesachtige setting en sfeer aan een sprookje denken. Dat is niet zo gek, want het verhaal is losjes gebaseerd op een Pools sprookje dat Noviks moeder haar dochter vroeger vaak voorlas. Daarin ligt ook de verklaring voor de prachtige, exotisch aandoende en soms lastig uit elkaar te houden namen van de landen en personages.
‘Ontworteld’ wordt vaak beschreven als een sprookje voor volwassenen. Het lijkt echter eerder een middelmatig young adultboek. Het eerste hoofdstuk is indrukwekkend. Door de beschrijving van hoe Draak Sarkan – die helemaal geen draak is maar een onsterfelijke tovenaar – elke tien jaar een meisje opeist zit je meteen in het verhaal. In enkele goedgekozen zinnen roept Novik een wereld op waarin de angst voor het Woud en het dienen van Sarkan voelbaar is. Zo goed wordt het echter nergens meer.
Het begin van het boek is nog best aardig. Het is vermakelijk om de onhandige Agnieszka te zien stuntelen met haar taken en om haar te zien zoeken naar een manier om met de stugge Sarkan om te gaan. Het is duidelijk dat ze zich allebei ongemakkelijk voelen en dat ze niet weten wat ze met de situatie aan moeten. De tovenaar stelt zich als een ongevoelige hork op, maar later wordt duidelijk waarom hij zich zo gedraagt, waardoor je er in ieder geval een béétje begrip voor kan opbrengen, al maakt dit het niet goed. Agnieszka, die een hekel heeft aan mooie jurken en feestjes, komt erg cliché over. Haar liefde voor de natuur past bij het verhaal en haar klunzigheid is grappig. Het is jammer dat hier later in het verhaal weinig aandacht voor is. Het grootste probleem zit bij de andere personages. De perfecte Kasia heeft weinig persoonlijkheid en haar rol in het verhaal is volslagen onduidelijk. Ze lijkt alleen maar opgevoerd te worden om het verhaal vooruit te helpen. Daarnaast krijg je totaal geen beeld van de familie van Agnieszka en Kasia. Het is vreemd dat je er pas aan het eind van het boek achter komt dat die laatste broers en zussen heeft. Pas op het moment dat ze nodig zijn lijkt Novik zich te herinneren dat zij er ook nog zijn.
Doordat het tempo hoog is wordt het begin dat inhoudelijk weinig om het lijf heeft niet saai. Het verhaal lijkt echt te beginnen als het Woud een poging doet een deel van de vallei te veroveren. Al gauw blijkt echter dat er niet één doorlopend plot is. Er moeten steeds nieuwe problemen opgelost worden. Het lijkt alsof je losse verhalen leest. Je weet niet waar het verhaal heen gaat. Dit komt de spanningsopbouw niet ten goede. Om het toch nog spannend te maken heeft Novik veel hoofdstukken laten eindigen met een cliffhanger die er inderdaad voor zorgt dat je verder wil lezen. Helaas valt de spanning in het volgende hoofdstuk meteen weer weg. Een enkele keer komt Novik pas hoofdstukken later terug op eerdere gebeurtenissen terwijl je je afvraagt wat er gebeurd is. Soms krijg je zelf helemaal geen antwoord op je vragen. Dit wekt de indruk dat Novik zelf eigenlijk ook geen idee heeft.
Het magisch systeem rammelt aan alle kanten. Dat magie voor iedereen anders werkt en dat twee tovenaars samen meer kunnen bereiken dan alleen is mooi bedacht. Tegelijkertijd is het allemaal onlogisch. Magie lijkt niet gebonden te zijn aan regels, de spreuken zijn lachwekkend en er wordt de indruk gewekt dat alles mogelijk is, dus het is een raadsel waarom niemand in al die tijd een manier heeft gevonden om het Woud te verslaan. Dat Agnieszka bijzonder getalenteerd blijkt te zijn en de moeilijkste dingen intuïtief voor elkaar krijgt terwijl ze niet in staat is iets te bereiken met simpele spreuken is totaal ongeloofwaardig. Het uithoudingsvermogen van de tovenaars is ook uitzonderlijk. Zelfs als ze doodop zijn weten ze nog ergens nieuwe energie vandaan te halen om van alles en nog wat te doen – ook dingen die niets te maken hebben met zichzelf verdedigen. Novik heeft een bizar slecht gevoel voor timing.
Natuurlijk is er ook nog sprake van een romance – als je één zoenscène en één seksscène die uit de lucht komen vallen zo kunt noemen. Deze verhaallijn past echter niet bij het boek en weet door het totale gebrek aan chemie tussen de personages totaal niet te overtuigen.
Niet alles is teleurstellend. Goed en kwaad is prachtig genuanceerd en het glimpje inzicht dat je krijgt in enkele relaties is erg interessant. Op zich worden de acties van de tovenaars aan het hof en de leden van de koninklijke familie ook goed verantwoord. Toch is moeilijk te geloven dat ze hun beoordelingsvermogen volledig laten vertroebelen door hun verlangen naar bewondering en macht.
Het Woud is een geduchte tegenstander die niet zomaar te verslaan is. Novik spaart haar personages niet; de doden vallen bij bosjes. Dat maakt het echter des te toevalliger dat enkele gewoon niet dood lijken te kunnen. Hoewel een magisch bos zelf niet erg origineel is, is wat het eigenlijk blijkt te zijn dat zeker wel. Deze onthulling maakt het boek nog enigszins de moeite waard. Het afgeraffelde einde dat weinig diepte heeft valt echter weer tegen.
Al met al voelt ‘Ontworteld’ als een achtbaanritje waarbij je steeds geen idee hebt wat je na elke bocht te wachten staat, dat af en toe dreigt te ontsporen en waar je uiteindelijk behoorlijk gedesillusioneerd van terugkeert.

(2½ ster)