Mensen zonder verleden of identiteit
De titel van deze dystopische roman is eigenlijk de hoofdletter J met twee streepjes erdoor, zoals een €, maar monetair is-ie allerminst bedoeld. Kevern Cohen erfde van zijn vader de vreemde gewoonte om bij elk uitgesproken woord dat met de letter j begint twee vingers over zijn lippen te leggen, van Sammy Davis Junior tot Jezus. Vandaar de titel. Die kun je echter ook anders lezen als je weet dat auteur Howard Jacobson in zijn vorige boeken – vooral in het met de Man Booker Prize bekroonde De Finklerkwestie (2010) over antisemitisme – nogal eens hetzelfde thema bespeelt. Rara welke bevolkingsgroep er dus in deze titel (liefst twee keer) uitgewist wordt?
Hoewel alle personages namen dragen als Cohen, Nussbaum, Solomons, Grossman en Gutkind komen de woorden ‘Jood’ of ‘Joods’ niet één keer in het boek voor. Ook geen synagoges, koosjer eten of sabbats. Na een onbestemde wereldwijde Holocaust-achtige catastrofe – waarnaar zowel uit respect voor het taboe als enigszins ongelovig verwezen wordt als WAT ER WAS GEBEURD, INDIEN HET WAS GEBEURD - en het opgelegde voornemen het verleden te vergeten, hebben de bewoners van deze geografisch niet nader bepaalde en herdoopte locaties ook nieuwe, Keltisch-Joods klinkende namen moeten aannemen. (Een revanche-knipoog van Jacobson: een wereld met alleen maar Joden, een nachtmerrie voor antisemitisten!) Door zijn roman in de (evenmin nader bepaalde) toekomst te laten spelen, is natuurlijk elke vermelding van het te vergeten ‘verleden’ een verwijzing naar ons heden. Zoals elke goede futuristische vertelling eigenlijk over het hier en nu gaat. Waarmee J meteen een waarschuwing is voor de lezer het niet zo ver te laten komen. Nee, niet dat de hele wereld Joods wordt. Maar dat we in een wereld verzeilen waarin het verleden uitgewist wordt, waarin geweld zo dagelijks wordt – enkele moorden in het boek worden gewoon niet opgelost: heel ongewoon zo’n los eindje in een roman aan te treffen – en waarin een onheilspellende gelatenheid heerst, niet enkel in de overwegend romantische muziek- of literatuurvoorkeuren, maar ook in menselijke relaties.
Houtdraaier Kevern houdt echter van jazz en vertoont obsessief-compulsief gedrag: bij het verlaten van zijn huis legt hij altijd een kreukel in de loper om binnendringers op te sporen – wat hij dan ook nog eens door de brievenbusklep checkt en dubbelcheckt alvorens echt weg te gaan. Hij leeft van de toeristenindustrie. Dat klinkt vredig, maar is toch onderhuids grimmig: hij verkoopt nauwelijks iets en wat er aantrekkelijk is aan Port Reuben op de klippen is ook nergens duidelijk. Kevern maakt kennis met Aillinn, ingeweken in het dorp. Ze worden verliefd en vormen een koppel. Gaandeweg wordt hen en de lezer echter duidelijker dat ze geobserveerd worden en dat de manier waarop zij aan elkaar gekoppeld werden niet zo toevallig was: hun liefdessprookje dient een hoger doel. Wanneer zij zwanger wordt, is voor Kevern de maat vol.
Jacobson, die af en toe zijwegen inslaat met de nevenpersonages, blijft bewust extreem vaag – niet enkel over wat er gebeurd is of waar een en ander gebeurt – maar ook over de motieven en redenen die de personages in J bewegen. Hij maakt het de lezer ook niet gemakkelijk met flashbacks en een ontoegankelijke stijl met lange volzinnen die je soms twee keer moet lezen. De plot – INDIEN DIE ER IS – is ondergeschikt aan de sfeer, de paranoia, de zoektocht naar identiteit en de behoefte aan slechte voorbeelden waarvan we moeten leren. De zwarte humor waarmee Jacobson naam maakte, is in zijn dertiende roman zo goed als afwezig. Of ze moest schuilen in beelden als een kat die met haar baasje de keel is doorgesneden. Een donker en pessimistisch boek is J geworden, wat alleen maar het waarschuwende effect ervan versterkt: of we nu jagende wolven of geduldige tarantula’s zijn, we leggen het af tegen elkaar wanneer we onszelf verloochenen.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Koen Driessens
Gesponsord
Een diepgravend onderzoek naar de meest mysterieuze politieke moord van de 20e eeuw, die op de Amerikaanse president John F. Kennedy.
Een indringend verhaal op het scherp van de snede, vanuit de belevingswereld van de strafrechtadvocate die als slachtoffer moet strijden voor een eerlijke behandeling onder het recht waar ze altijd in heeft geloofd.
Hetzelfde boek lezen brengt mensen samen: je hebt direct iets om over te praten! Daarom lezen we in november met heel Nederland 'Joe Speedboot' van Tommy Wieringa. Je haalt het boek gratis op bij je bibliotheek.
'Bevreemdend, mysterieus en ongelofelijk. Esther Gerritsen maakt het onbereikbare perspectief herkenbaar.' – Jury Boekenbon Literatuurprijs 2024 over Gebied 19
Nieuwe, prachtige roman van dé literaire stem uit Ierland, Sally Rooney.
Dog Man is terug met een spannend nieuw avontuur! Een stinkdier zorgt voor een groot drama: Dog Man ruikt verschrikkelijk
Een radicaal eerlijk en aangrijpend onderzoek van een dochter die niet alleen de moeizame relatie met haar moeder probeert te begrijpen, maar ook de verstoorde relatie tot haar eigen lichaam.
Speurend naar eeuwenoude ruïnes en kastelen, objecten en kunstwerken, reisroutes en slagvelden slalomt Bart Van Loo door de Lage Landen.
Een nieuwe Baantjer is altijd een goed cadeau! Op een voorjaarsochtend wordt het lichaam van Ron Doomerik aangetroffen in zijn appartement aan de Amsterdamse Houtkade. Er steekt een mes in zijn rug.
Een magische reis naar Fantasia is een nieuwe versie van het avontuur Lang Leve Fantasia van Geronimo Stilton met extra veel avontuur en veel meer illustraties. Superdikke editie met 3D-beeld, geuren en vele andere extra's!
Een betoverend cadeauboek, met linnen omslag, poëtisch vertaald door Imme Dros.
De manga over een avontuurlijke eenhoorn voor 9+. Unico's liefde heeft Venus en haar handlanger Byron wakker gemaakt, die hen allebei willen vernietigen!
De uiterwaarden, de laatste Nederlandse wildernis. Een schitterend halfland van angst en hoop, ingeklemd tussen hoge dijken, waar alles permanent verandert en niets is wat het lijkt.
Meester Jesper gaat op schoolkamp met de kinderen uit groep 8. De directeur, mevrouw Azijnvijver, heeft één strenge eis: geen telefoons mee op kamp.
Meester Mark verzamelde de allerleukte taalfoutjes en kinderlogica over feesten en feestjes: van verjaardag tot kerst, en van sint tot de geboorte van een baby.
Op zoek naar avontuur en de waarheid over haar moeder, wordt Cato meegesleurd op een gevaarlijke reis door tijd en herinneringen - Gouden Griffel-winnaar in een luxe uitgave!
Een zeer vooraanstaand forensisch antropoloog claimt dat in het kunstwerk gebruik is gemaakt van een menselijk bot.
Diep verscholen in de Appalachen ligt de McAlpine Lodge, waar Will en Sara hun huwelijksreis doorbrengen. Het resort is een afgelegen paradijs op aarde, behalve dan dat iedereen er liegt.
Het langverwachte vervolg op Koninkrijk. Een thriller over verloren zielen, familiebanden en dodelijke loyaliteit.
Vergeet wat je weet over het continent Afrika. Zeinab Badawi duikt in het verleden van haar geboortecontinent, de geboorteplek van de mensheid.
Waar we onze kinderen in de fysieke wereld steeds meer overbeschermen, laten we hen in de digitale wereld vogelvrij – met desastreuze gevolgen voor hun mentale welzijn.
In dit derde deel van 'De memoires van Abel Sikkink' zien we Parijs en het grillige Europa van de tweede helft van de negentiende eeuw.
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis.
Dit boek wijst de weg naar een energieker leven. Je wakkert het vuur in je leven weer aan!
