Graphic memoir stelt niet teleur

Opgroeien in Turkije luidt de ondertitel van deze beeldende bildungsroman. Eigenlijk zou er nog ‘in de jaren ’80 en ‘90’ bij moeten staan: dit autobiografische debuut schetst de moderniserende Turkse samenleving vóór Erdogans islamisme begon te knabbelen aan Atatürks strikte scheiding van kerk en staat. Met ‘Dare to disappoint’ doelt de naar de VS uitgeweken Özge Samanci (Izmir 1975) vooral op de moeizame relatie met haar vader tijdens haar kindertijd en haar traumatische studententijd. Tegelijk is de beeldroman een milde kritiek op het dysfunctionele Turkse onderwijssysteem en de harde Turkse samenleving.

Tien jaar geleden begon Samanci, docent communicatie in Chicago, in haar blog Ordinary things met collages en stripjes haar observaties en herinneringen te delen. Aangemoedigd door vrienden en haar besef van de kracht van grafische vertellingen zette zij zich aan een graphic memoir waarin haar Turkse tijdgenoten zich herkennen, maar waar ook wij – minder bekend met die achtergronden – ook zowel plezier aan beleven als iets van opsteken.

Bijvoorbeeld over het harde militaire bewind (waarin zelfs kinderboeken gecensureerd werden) of het onverbiddelijke kapitalisme onder premier Özal (waarin corruptie de norm werd), maar ook over hoe populair Dallas ook bij Turkse kijkers was terwijl de kinderen vooral naar tekenfilmpjes keken op (voor hen onbegrijpelijke) Griekse tv-kanalen. Özge Samanci overstelpt haar lezers in niet al te kunstige, maar wel erg toegankelijke en sober ingekleurde tekeningen met anekdotes uit haar jeugd, bijvoorbeeld hoe ze als kleuter in plaats van haar moeders boodschappen te doen, gewoon haar grote zus de klas in volgde omdat ze ook zo graag ook naar school wou gaan. Of hoe leuk overgordijnen zijn om mee te spelen. Gaandeweg komt er toch wat meer structuur in het boek als Özge en haar zus aan hun schoolcarrière timmeren, daarin vooral opgejaagd door hun vader, die zijn dochters graag een hoge en technische opleiding ziet volgen om te slagen in het leven. De zware inspanningen die de kinderen moeten doen om toegelaten te worden tot goede middelbare en hogescholen vormen de rode draad. Het is die universele paradox waar kinderen wereldwijd en in alle tijden door hun ouders voor geplaatst worden: nú afzien om het later goed te hebben.

In tegenstelling tot haar zus is Özge niet zo succesvol in haar studies. Zo kiest ze voor de richting wiskunde aan dezelfde universiteit als haar zus, maar zou ze veel liever toneelschool volgen. Haar vrienden, die haar tekentalent ontwaren, moedigen haar aan haar vader teleur te durven stellen door zijn sombere dreigementen van een mislukt leven letterlijk te dimmen en haar doorzettingsvermogen te gebruiken voor het pad dat zijzelf wil uitgaan. Een les die alle ouders zich ondanks hun goede bedoelingen ter harte mogen nemen.

Niet alleen studeren is hard. Ook het leven zelf. Er is de ontbering van armlastige studenten, maar vooral ook de gewelddadige Turkse samenleving, die Özge aan den lijve ondervindt: van een auto-ongeluk (Turken rijden als zot) en een aanranding (in een park bij de universiteit) tot de moord op een van Koerdisch terrorisme verdachte leraar en zijn vrouw door het leger. Onvermijdelijk raakt de auteur ook het nationalisme en de islam aan, in de vorm van vrome tot extreem-religieuze bijfiguren of absurde toestanden (een trommelaar in de straten die tijdens de ramadan ’s nachts oproept tot het ontbijt). Opmerkelijk is dat de niet-praktiserende omgeving waarin de auteur opgroeit - de norm in Atatürks seculiere staat - bij lezers vandaag overkomt als een rariteit, nu Turkije weer een meer conservatieve weg lijkt in te slaan.

De beeldroman is ondanks deze thema’s allerminst zwaar op de hand: de auteur houdt het luchtig, van een visavontuur met papa op de Galatabrug tot politieagenten die in het studentencafé samen met subversieve affiches domweg ook reclame van de muur rukken. Afijn, Teleurstellen vergt lef is geen Marjane Satrapi (Persepolis: opgroeien in Iran) of Riad Sattouf (opgroeien in Syrië), maar stelt niet teleur.