Zuivere zelfreflectie

De nieuwe roman van de Amerikaanse schrijver Jonathan Franzen (1959), gelauwerd als 'Great American Novelist' door Time Magazine, heeft even op zich laten wachten: vijf jaar om precies te zijn. Franzen neemt de tijd voor zijn romans en lijkt zich goed bewust te zijn van het feit dat literaire critici reikhalzend naar zijn nieuwe werk uitkijken. "Zo veel Jónathans, een epidemie van Jónathans. Als je alleen The New York Times Book Review leest, zou je denken dat het de meest gangbare mannennaam in Amerika is. Synoniem van talent, grootheid. Ambitie, vitaliteit", zo laat Franzen één van zijn personages in Zuiverheid ons met enige vorm van zelfspot vertellen.

In Zuiverheid deinst Franzen niet terug voor universele thema’s en levensvraagstukken en in dit opzicht doet het boek denken aan De correcties en Vrijheid: groots opgezet en met een kritische blik op de wereld. Franzen beschouwt literatuur dan ook als een vorm van maatschappijkritiek. Met deze roman toont hij aan nog altijd een ambitieuze schrijver te zijn. Het verhaal omsluit verschillende decennia en tijdszones en speelt zich onder andere af in de Boliviaanse jungle, een hipsterwijk in Oakland en in het door de DDR geteisterde Oost-Duitsland in de jaren ’70 en ’80. Toch voelt Zuiverheid intiemer en persoonlijker aan dan zijn vorige romans.

Zuiverheid vlecht de levens van verschillende personages ineen en kent, hoewel de titel zich ontleent aan de naam van één van de personages, geen duidelijke hoofdpersoon maar een veelvoud aan karakters met onderlinge verbintenissen. Het verhaal begint bij het 23-jarige meisje Purity, ook wel Pip genoemd (en ja, dat is een knipoog naar Charles Dickens). Pip woont in Oakland, heeft een flinke studieschuld, een tenenkrommend saai baantje en een moeder die haar niet wil vertellen wie haar vader is. Verder is daar Tom Aberant, die een journalistieke internetstart-up leidt in Denver en die samenwerkt met zijn vriendin en journaliste Leila. Tom is jaren geleden gescheiden van Anabel, terwijl Leila op haar beurt officieel nog getrouwd is met de schrijver Charles. Dan is er tot slot nog Andreas Wolf, een Duitser met een schimmig verleden en een rebels karakter, die in het Boliviaanse oerwoud een WikiLeaks-achtig project leidt dat The Sunshine Project heet.

Meer dan Franzens vorige romans is Zuiverheid een boek met een plot en een sterk narratief karakter – het verhaal bevat zelfs een moord. Waar zijn vorige romans soms wat aan vaart moesten inboeten om plaats te maken voor persoonlijke overpeinzingen van personages, is Zuiverheid met meer tempo geschreven. Dat moet ook wel, om de levensverhalen van personages die op het eerste gezicht ver van elkaar verwijderd lijken met elkaar te verbinden. Juist het tempo dat in het verhaal zit gaat hier en daar ten koste van de geloofwaardigheid. Perfect is deze roman dus niet, maar juist de rafelige randjes maken het boek charmant. Franzens kracht ligt in de lijnen die hij trekt tussen grote wereldproblemen en persoonlijke worstelingen en daarin excelleert zijn laatste roman absoluut.

Zuiverheid is ontegenzeggelijk Franzens meest intieme werk tot nu toe en Franzen lijkt tijdens het schrijfproces het gevecht te zijn aangegaan met al zijn innerlijke demonen – van zijn haat-liefde relatie met het internet tot de complexe relatie met zijn ouders. Alle personages, op het ongemakkelijke af (soms zelfs iets té ongemakkelijk), worstelen met hun eigen identiteit en geheimen in een complexe wereld waarin elke vorm van privacy in rook is opgegaan en waarin zuiverheid en eigenheid vaak ver te zoeken zijn. Zuiverheid is ontroerend, hilarisch, ongemakkelijk en indringend ineen en verveelt in ruim 600 pagina’s geen moment.