Waarheid versus leugens

“Koning van de dieren in een gebied waar het te koud is voor de leeuwen,” aldus jeugdvriend Rens over Daniel Meskes, de hoofdpersoon in Eland, de eerste roman van Lykele Muus (1987). Muus is voornamelijk werkzaam in het theater, waar hij voorstellingen schrijft, maar ook zelf acteert. Eland werd genomineerd voor diverse literaire prijzen en kent veelal lovende kritieken.

Dat Rens Daniel met een eland vergelijkt, is niet zo gek. Daniel overleeft ternauwernood een ingrijpende operatie nadat hij als baby de schuur van vader Leon is binnengekropen en daar drinkt uit een bak giftige foto-inkt. Leon is amateurfotograaf en gebruikt het schuurtje om zijn foto’s in te ontwikkelen, maar was die bewuste dag vergeten de schuur op slot te doen. Gelukkig redt dokter Goetmakers met een wonderbaarlijke operatie het leven van de jonge Daniel, die wel de gevolgen van het ongeluk ondervindt. Na het inkt-incident wordt Daniel streng en beschermd opgevoed, wat betekent dat hij weinig vrijheid krijg en wordt begrensd door regels. Deze beperking aan keuzevrijheid maakt van hem een introverte, zelfstandige jongen, iemand met een eigen kijk op de wereld en haar bevolking. Op het dak van de bibliotheek waar zijn moeder werkt aanschouwt hij de bezoekers en luistert hij naar hun conversaties. Hij komt erachter dat de gesprekken veel leugens bevatten en dat de waarheid vaak wordt verzwegen. Wanneer hij ontdekt dat ook zijn ouders geheimen voor elkaar hebben en dus niet altijd de waarheid spreken, neemt Daniel een besluit: zijn verdere leven zal hij altijd de waarheid spreken, ook al komt hem dat niet goed uit.

Eland bestaat uit korte scènes, opgedeeld in even korte hoofdstukken, wat het leestempo bevordert. Het is niet echt een aaneengesloten verhaal, maar het beschrijft fases in het opgroeien van Daniel en de momenten die daarbij van belang zijn. Ze vormen de basis van Daniels karakter. Dat inkt letterlijk en figuurlijk in zijn bloed zit, blijkt uit het feit dat zijn grootste wens is om een boek te schrijven. Hij leest veel en kiest uit de vele auteurs zijn voorbeelden, waarna hij begint met schrijven. Zijn ontwikkeling is vervolgens fascinerend, maar kent enkele schrijnende situaties die soms deprimerend aanvoelen. Daniel leeft in zijn eigen wereld en ontmoet daarin genoeg mensen, zoals zijn Surinaamse oppas Winnie en het knappe, zelfbewuste meisje Jasmijn. Zijn afspraak met zichzelf om alleen de waarheid te vertellen en dus altijd eerlijk te zijn, stelt hem echter voor lastige keuzes, want is de waarheid vertellen nu altijd het beste?

“Om iets geheim te houden moest je liegen en dan ging het mis. Als je niks wilde breken moest je dus eerlijk zijn, concludeerde hij.”

Niet alleen het karakter van Daniel is tekenend, ook de andere personages worden goed uitgediept. Allen worstelen ze met hun identiteit, wat een terugkerend thema is in het verhaal. Broertje Pepijn is als kind een druk jongetje, een onstuimige levensgenieter die vrij wordt opgevoed. Het gebrek aan opvoeding zorgt ervoor dat hij enigszins ontspoort, veel vriendinnetjes in korte tijd slijt en aan de drugs geraakt. Vader Leon is spelling- en grammaticacontroleur van beroep, maar noemt zichzelf liever fotograaf, al fotografeert hij zonder opdrachtgevers. Het is een passieve man, angstig, die conflicten – in welke vorm dan ook – het liefst ontwijkt. En dan is daar nog het echtpaar Goetmakers, de gepensioneerde dokter die Daniel succesvol heeft geopereerd en zijn opgedirkte vrouw Leonoor. Beiden staan op het punt in hun leven dat ze een keuze moeten maken over hun nog korte toekomst. Leonoor wil het liefst alles uit hun luxeleventje halen, terwijl de voormalige dokter het allemaal wel prima vindt.

Eland gaat zodoende over een aantal tegengestelde onderwerpen. Waarheid versus leugens. Vrijheid versus het gebonden zijn. Eenzaamheid versus liefde. En schuldig voelen versus daadwerkelijk schuldig zijn. Met een ogenschijnlijke eenvoud laat Muus zijn inkt vloeien en confronteert hij de lezer met deze contrasten, die subliem zijn verweven in het verhaal. Officieel moeten we Muus een debutant noemen, maar hij hanteert de pen van een ervaren auteur. De klasse druipt ervan af. Er hadden zo nog tientallen hoofdstukken aan vast geplakt kunnen worden, zonder waardevermindering van het verhaal. Tussen de regels door geeft hij ook zijn kijk op ander literair werk en bekritiseert hij in het laatste hoofdstuk bijvoorbeeld het moderne lezen: “Moderne schrijvers komen de lezers veel te veel tegemoet, waardoor literatuur eigenlijk onbelangrijk is geworden.” Lykele Muus is een moderne schrijver, maar schrijft met Eland een krachtige ‘bildungsroman’, een literair hoogstandje waarmee hij voor puur vermaak zorgt.