WOII leeft door in familieverhalen

En we noemen hem, de nieuwe roman van Marjolijn van Heemstra (1981), onderzoekt hoe verhalen in families leven. De hoofdpersoon, genaamd Marjolijn van Heemstra, is in verwachting en wil haar zoon vernoemen naar een overleden oom. Deze oom heeft in de familie de bijnaam ‘bommenneef’, omdat hij vlak na WOII een bomaanslag pleegde op een foute Nederlander. Om meer van deze geschiedenis te weten voordat haar kind geboren wordt, gaat ze op onderzoek uit. En al snel komt ze erachter dat er een ander verhaal achter de familielegende schuilt. Wie was oom Frans eigenlijk? Wil ze haar kind wel vernoemen?

De vorderende zwangerschap geeft vaart aan het verhaal dat als een soort detective gestructureerd is. Waar een speurtocht in de geschiedenis saai kan worden is hier haast geboden en roept elke nieuwe onthulling spanning op, want de geboorte van het kind nadert. Als de aanstaande moeder ook nog een zwangerschapsvergiftiging oploopt wordt het onderzoek hectisch. Stiekem, omdat ze eigenlijk moet rusten, gaat Marjolijn naar het archief en bij mensen langs om uit te zoeken wat er op 5 december 1946 echt gebeurd is.

Families maken hun eigen verhalen, hun eigen mythes, van generatie op generatie doorverteld en uiteindelijk tot een bepaalde essentie teruggebracht. De bommenneef die een held is. Maar een echt mens is geen op zichzelf staand verhaal met een duidelijk begin, midden en eind. In het archief ontmoet Marjolijn Herman, wiens vader zelfmoord pleegde toen hij na de oorlog verdacht werd van collaboratie. Vijf maanden later werd Herman geboren en zeventig jaar later zit hij in het archief om te proberen bij zijn vader uit te komen.

“Ik heb lang gedacht dat ik hem moest doorgronden, maar ik begin meer en meer te geloven dat een mens een web is en dat het doorgronden van dat web, de structuur ervan, de enige manier is om iemand echt te leren kennen.”

Meer dan 450 lijnen, geschiedenissen van mensen wier leven dat van zijn vader raakt, kent dit web inmiddels voor Herman. Ook Marjolijn komt uiteindelijk alleen via een web van geschiedenissen tot het verhaal van haar oom Frans. Van zijn eerste vrouw Nelly tot het achternichtje van het omgekomen dienstmeisje. En dan nog is het een verhaal, een constructie, en moet ze constant de neiging bedwingen om het mooier te maken. Omwille van de roman verplaatst ze wat gebeurtenissen, ze vertelt het net anders dan het in het echt gegaan is, ze verzint er wat bij en ze laat wat weg. Tenminste, dat is wat de Marjolijn van de roman vertelt als ze vlak voor het einde van het boek in één pagina al haar verzinsels openbaart. Is dit dan de waarheid? Nee, want dit boek is een roman, verzonnen werkelijkheid. Het is op een ware geschiedenis gebaseerd, maar de auteur Marjolijn van Heemstra speelt een geraffineerd spel met waarheid en fictie.

“Hoe lang duurt een oorlog dan?
Tot de vrede, was Nelly’s antwoord. Hij lachte haar uit.”

Marjolijn van Heemstra laat voelen dat de oorlog in verhalen doorgaat en nog steeds invloed heeft op het leven van mensen. Haar vlotte schrijfstijl maakt bovendien dat het verhaal leest als een thriller. Maar de zoektocht van haar hoofdpersoon naar het verhaal achter ‘bommenneef’ is niet alleen geschiedenis. Het gaat om de naam van haar ongeboren kind, en daarmee leeft het verleden in de toekomst door. Het verhaal laat open welke naam het kind van het personage Marjolijn van Heemstra heeft gekregen. En hoewel het fictie is wil je na het lezen meteen uitzoeken hoe de zoon van de auteur Marjolijn van Heemstra heet.