Heftige en gelaagde familieroman

Is vergeving na trauma mogelijk? Dit en meer onderzoekt de Amerikaanse auteur David Vann (1966) in zijn nieuwste roman Aquarium. Een intens verhaal over liefde, trauma, zelfontdekking, haat en – hopelijk – vergeving. Net als in zijn debuut Legende van een zelfmoord, gaan ook in dit boek de personages op hun eigen wijze tot het uiterste, iets wat Vann op overtuigende wijze weet neer te zetten.

Echter, Aquarium speelt zich niet zoals Legende van een zelfmoord af in de wildernis van Alaska, een staat waar Vann zelf overigens is opgegroeid. Hij zoekt het dit keer wat dichter bij de bewoonde wereld: Seattle, Washington. Toch is ook nu isolatie een terugkerend thema. Vanns personages hebben een verleden waar ze mee worstelen en leven mede door de gevolgen hiervan een redelijk afgezonderd bestaan.

Het verhaal wordt verteld vanuit het oogpunt van een volwassen Caitlin, die terugblikt op een gebeurtenis die haar leven als twaalfjarig meisje voorgoed zal veranderen, inclusief het - tot dan toe - veilige en geborgen leven bij haar moeder. Het is geen makkelijk leven voor de twee: moeder heeft de middelbare school niet afgemaakt en maakt onmogelijke uren als havenarbeidster, waar ze maar net rond van kunnen komen. Om doordeweeks de tijd tussen het einde van de schooldag en de tijd dat haar moeder klaar is met werken te overbruggen, gaat Caitlin naar het aquarium. Dit vindt ze niet erg, want vissen en andere zeedieren zijn haar passie. Op een dag ontmoet Caitlin een oudere man in het aquarium met wie ze een onwaarschijnlijke vriendschap sluit en vanaf dit moment staat zowel het leven van Caitlin als het leven van haar moeder op het punt om volledig te ontsporen.

Aquarium is geen roman die om de inhoud van het plot draait, het gaat voornamelijk om de psychologische aspecten en ontwikkelingen die de personages hierin en hierdoor meemaken. De oudere man blijkt de opa van Caitlin te zijn. Pijnlijk punt is dat hij Caitlins moeder op 14-jarige leeftijd in de steek heeft gelaten toen zijn vrouw kanker had en het duidelijk werd dat zij dit niet zou overleven. Hierdoor moet Caitlins moeder als puber in haar eentje de zorg voor haar moeder overnemen. Van gruwelijkheden blijft ze niet gespaard en dit tekent Caitlins moeder die door deze zware last geen toekomst meer heeft. Haar school zal ze nooit afmaken. Caitlin zelf weet niets van haar moeders verleden, en gaat ermee akkoord als haar opa vraagt of hij haar moeder kan ontmoeten.

Vann laat op indringende wijze zien hoe dit wederzien bij Caitlin en haar moeder totaal verschillende emoties oproept: terwijl Caitlin blij is dat ze eindelijk familie heeft en (nog meer) ergens bij kan horen, vindt alle opgekropte woede van haar moeder na al die jaren een uitweg en reageert ze die af op haar dochter. Dit komt hun relatie alles behalve ten goede. Vann is dan ook op zijn sterkst als hij de wisselwerking tussen deze relaties laat zien, zowel van Caitlin en haar moeder als die van haar opa, die, hoewel hij in het verleden verschrikkelijke keuzes heeft gemaakt, het er op empathisch niveau beter van afmaakt dan zijn dochter. Als lezer weet je dat dit tegenstrijdig is, maar tegelijkertijd kun je hier niets aan doen. In Aquarium verandert Caitlins moeder van een slachtoffer in een monster. Dit komt tot een pijnlijk hoogtepunt wanneer zij, in een poging om Caitlin te laten begrijpen wat zij als tiener door moest maken, besluit om in haar zieke moeder te veranderen. Ze zit zo goed in haar rol dat ze zelfs haar behoefte in bed doet.

Met Aquarium heeft Vann een heftige en gelaagde familieroman geschreven die tegelijkertijd probeert te omvatten wat familie an sich nou eigenlijk betekent en of vergeving, uiteindelijk, tot verlossing kan leiden. Met zijn fascinerende kijk op de psychologische aspecten achter kapotte familierelaties, is Aquarium in het kort indrukwekkend en niet gauw te vergeten.