Prachtige dilemma's en morele keuzes

Ann Leckie won met haar romandebuut Ancillary Justice zo’n beetje alle grote sciencefictionprijzen. Geen wonder dus dat Luitingh-Sijthoff de rechten op dit boek kocht. Het werd vertaald als Het recht van de Radch (zie hier voor de recensie). Inmiddels is het vervolg ook vertaald. Het zwaard van de Radch is in vergelijking met het eerste boek een heel klein verhaal, een tussenaflevering bijna. Al is het niet zo goed als het eerste deel, het blijft sterke space opera.

Het prachtig uitgewerkte universum van de Radch wordt in dit tweede boek verder uitgediept. Om dit vervolg te kunnen waarderen moet je absoluut deel 1 gelezen hebben, anders zijn de gewoonten, motivaties, aanspreekvormen en emoties (of het ontbreken daarvan) niet te volgen. De hoofdpersoon is namelijk een kunstmatige intelligentie, die ooit honderden lichamen én een ruimteschip onder haar controle had. Nu is ze nog maar één lichaam: de enigszins gebutste vlootkapitein Breq, die net een nieuwe aanstelling en missie heeft gekregen van de Heer van de Radch aan het eind van Het recht van de Radch. Ze heeft weer een ruimteschip, de Genade van Kalr, en een bemanning, maar die staan grotendeels los van haar. Daar heeft ze nog steeds moeite mee. Ze herinnert zich hoe ze als soldateneenheid in koor kon zingen en dat mist ze ook nu nog.

Het zwaard van de Radch speelt zich af in de ruimte, op het Athoek ruimtestation en de planeet in wiens omloop het hangt. De schaal is veel kleiner dan het eerste deel, wat Leckie de gelegenheid geeft om veel dieper op de bijzonder- en eigenaardigheden van zowel de Radch, verscheidene onderworpen volkeren en de mysterieuze Presger-aliens en hun boodschappers in te gaan.

Het element dat Leckies universum uniek maakt, heeft ook weer een belangrijke plaats: de tot in het extreme doorgevoerde geslachtsneutraalheid. Iedereen in het boek wordt als ‘zij’ aangeduid, eender of diegene man of vrouw is. Die omdraaiing van man-centristische aanduidingen, zet de lezer regelmatig op het verkeerde been, waarmee de sense of wonder in dit boek al ingebakken zit.

Belangrijke thema’s zijn (gebruik van) macht, onderdrukking – zowel door andere mensen, als door eigen culturele gewoonten – en persoonlijkheid. De macht van de Presger is dusdanig groot dat het zonder enige richtinggeving van de aliens Breq en de andere Radch tot gedrag aanzet om ze te vriend te houden. De onderdrukking komt heel sterk naar voren op de planeet, maar ook in de vele, vaak benadrukte rituelen en beleefdheden die de Radch naleven. En persoonlijkheid is misschien wel het meest indringende thema: hoe is het om ooit een oorlogsschip en haar soldaten geweest te zijn en nu nog maar één lichaam te hebben? Hoe is het om als niet-mens tussen mensen te leven (Breq en de Presger vertaler hebben daar heel verschillende manieren voor)? En hoe ga je om met de realisatie dat je overgenomen bent geweest door de Heer van de Radch en dat je oorspronkelijke persoonlijkheid niet meer bestaat? Dat maakt dit boek mooi en sterk: het graaft verder op de ideeën die in het eerste – toegegeven, veel snellere, spannender en grootsere – deel werden gepresenteerd.

Prachtige dilemma's en morele keuzes, door het filter van Breqs AI-uitkijk, de Radchcultuur en Ann Leckies geweldige stijl, maken het een prachtig boek.

Wel had er strakker geredigeerd mogen worden op woord- en metafoorherhaling. Te vaak wordt de nadruk gelegd op de handschoenen, de theeceremonies en hoe de verschillende talen gebruikt worden, maar dat zijn kleine punten. Belangrijker is de kleinere schaal en het lagere tempo, die maken Het zwaard van de Radch minder sterk dan het eerste deel.

Waar Het recht van de Radch naar de vijf sterren neigde, leunt Het zwaard van de Radch eerder naar de drie, maar het blijft net binnen de vier sterren.