Een aangrijpende zoektocht van een vader naar zijn zoon
De verwarring is groot voor de lezer van het eerste hoofdstuk van De onderstroom van Hans Münstermann. Waar is hij beland? Toeschouwer is hij bij een executie in het bos van Veenendaal, in 1944. Of eigenlijk, dominee Koopman, een van de slachtoffers, laat weten wat híj ervaart voor het schot, maar vooral ook erna. Hij wordt omringd door hele hordes mensen. Zij zijn van alle tijden en hebben van alles meegemaakt. Hij kent hen niet, het verwart hem. Alhoewel, één gezicht herkent hij meteen, het is de jonge Duitse soldaat die hem neerschoot. Hij, Michael, is zelf ook door een schotwond om het leven gekomen en biedt aan om hem te helpen.
‘U hier?’ vroeg hij. ‘Ja,’ zei ik. We waren allebei met blindheid geslagen. Hij leek haast te knielen. ‘Ja, ik herinner mij die dag.’ Toen wendde hij zijn blik af over het water. ‘Nu weet ik niet wat ik moet zeggen of doen. O, ik schaam mij diep.’ Hij leek ten einde raad. ‘Blijf alstublieft bij me, ga niet weg.’ ‘Ja graag,’ zei ik, ineens blij en ontroerd. We konden nog een uitweg vinden, uit alle schuld en pijn. Misschien.’
De dominee en Michael bevinden zich, na hun dood, in een parallel universum. Ze varen op een groot schip door het Amsterdam van vandaag, dat zich wel achter glas lijkt te bevinden. Voor Koopman een onbegrijpelijke wereld, waarin hij Lyndon B. Johnson tegenkomt, die zich afvraagt of de Vietnamoorlog al afgelopen is, maar ook mensen die zich druk maken over het feit dat ze geen Wifi-bereik hebben. Het geeft het verhaal een zekere lichtheid en het is ook geestig soms. Als Paul, de zoon naar wie Koopman op zoek is, niet gevonden wordt, vraagt Koopman aan een (voormalig) opvarende van de Titanic, of hij hem soms gezien heeft.
De donkere kant, over wat aan de executie voorafging, is af en toe erg beknopt. Dat kan een functie hebben, zoals wanneer het om een briefje gaat, dat Koopman en zijn vrouw ontvangen van een joodse vriendin. Er is slechts één regel overgebleven, maar die spreekt dan ook boekdelen.
‘Kan ik een tijdje bij jullie logeren, ik verkeer in grote nood.’ Esther.
Als een soort deus ex machina verschijnt Zwaan op de boot, zijn vrouw, als negentigjarige. Het is aandoenlijk, maar tegelijk doet het wat kunstmatig aan. Het is té toevallig. Zij vertelt hem het verhaal van zijn zoon, die in 1975 vanuit Amerika de oceaan wilde oversteken met een piepklein zeilbootje, als conceptueel kunstwerk. Het lijkt wel los te staan van Koopmans geschiedenis, maar niets is minder waar.
Met De Onderstroom wil Hans Münstermann namelijk een ode brengen aan Bastiaan Jan Ader, een dominee en vooraanstaand verzetsman uit Groningen en aan diens zoon, de hier niet altijd voldoende gewaardeerde kunstenaar Bas Jan Ader. Münstermann gaf zijn hoofdpersonen andere namen, daarmee wilde hij voldoende afstand scheppen tot zijn onderwerp, zodat hij meer vrijheid had om zijn eigen bijzondere verhaal te bouwen. Het moest beslist geen biografie worden. De schrijver noemt zich schatplichtig aan het boek* dat de domineesvrouw in de oorlog schreef over de familiegeschiedenis. Wie De onderstroom volledig op waarde wil kunnen schatten, zal zelf onderzoek moeten doen naar de geschiedenis die de schrijver inspireerde.
Toch is Münstermann er bijzonder goed in geslaagd een extra laag aan te brengen boven het oorspronkelijke verhaal. De ontreddering van de hoofdpersoon in de wereld van de doden maakt zich onherroepelijk ook meester van de lezer. In korte hoofdstukken en heldere taal worden ons op een originele manier onvoorstelbare werelden gepresenteerd. Niet alleen die van na de dood, maar ook die van de Tweede Wereldoorlog.
* Helaas is het boek van mevrouw J.A. Ader-Appels (Een Groninger pastorie in den storm) alleen nog af en toe tweedehands verkrijgbaar. Het vormt een prachtige “onderlaag” bij deze geslaagde roman.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Miriam Vaz Dias
Gesponsord
Als Jolenes helikopter crasht in Irak, moet ze terugkeren naar het huwelijk en gezin dat ze onder hoogspanning achterliet. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.
Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.
In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips.
Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips.
Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips
Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips.
Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.
De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips.
Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips.
Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips.
Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips.
Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips.
Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips.
Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips.
Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips.
In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips.
Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips.
Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.
Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips.
Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips.
Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.
In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips.
Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.
Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips.
