Murat Isik toont de pijn van het afgewezen zijn

De Bijlmermeer, volgend jaar bestaat dit Amsterdamse stadsdeel vijftig jaar. Het moest een modelwijk worden, waar wonen, werken en recreëren strikt van elkaar gescheiden waren. Veel groen en geen auto’s waar kinderen speelden. Helaas werden de plannen van architect Nassuth uitgekleed omdat het goedkoper moest. Zoals bekend, is de wijk binnen twee decennia verpauperd: junks, criminaliteit, verloedering en leegstand. Een boek dat het opgroeien beschrijft van een Turkse jongen in deze omgeving, vraagt erom gelezen te worden. Want wat weet de gemiddelde Nederlander van de Bijlmer? En hoe is het leven voor een Turks gezin in die omgeving? Murat Isik (1977), schrijver en jurist, heeft het allemaal zelf meegemaakt. Voor een groot deel van Wees onzichtbaar, heeft Isik dan ook geput uit eigen ervaring.

Metin, geboren in Oost-Turkije, heeft drie jaar in Duitsland gewoond met zijn ouders en zijn zus. Als de aanvraag van vader om politiek asiel wordt afgewezen, vertrekt het gezin in 1983 naar Nederland. Door de ogen van het dan vijfjarige jongetje, is de Bijlmer een wonder. De verlichte flats zijn net ruimteschepen. Maar het gezin heeft het zwaar en dat wordt niet in de laatste plaats veroorzaakt door een egocentrische, autoritaire vader. Hij is onberekenbaar, valt onverwachts uit tegen wie hem maar in de weg staat en fysiek geweld vormt geen uitzondering. Werken doet hij niet, hij leest Lenin en Tolstoj, liggend op de bank en gaat naar de communistische vereniging. Ervan overtuigd dat men hem daar nodig heeft als leider.

Onzichtbaarheid is de veiligste toestand voor Metin, zowel op school en op straat als thuis. Op de lagere school is het zijn taalachterstand, die hem onzeker maakt. Hij begint te lezen. Even groeit er wat zelfvertrouwen, omdat een onderwijzer hem complimenten maakt. Maar het houdt geen stand. Op de middelbare school, waar hij door toedoen van zijn vader in de VWO-klas komt, wordt het alleen maar erger. Zijn klasgenoten komen niet uit de Bijlmer en noemen hem minachtend ‘schoonmaker’. Docenten wijzen hem ook af, of zien hem over het hoofd. Hij wordt getreiterd en mishandeld. Thuis vertelt hij niets. Zijn enige doel is, ervoor te zorgen dat zijn vader hem ziet en trots op hem is. Als het gezin, voor één keer gezamenlijk, op Koninginnedag kebab gaat verkopen in de stad en Metin vreselijk zijn best doet, kan er geen goed woord af.

Wees onzichtbaar is in meerder opzichten een roman over ontwikkeling. Niet alleen Metin, maar ook de rest van het gezin verandert. Misschien maakt de moeder nog wel de grootste ontwikkeling door. Zij maakt zich los uit de houdgreep waarin vader haar denkt te kunnen houden. Zij leert, net als Metin, uiteindelijk haar eigen kracht en mogelijkheden kennen. Vader probeert het ook, maar hij valt terug en maakt het allemaal niet waar.

Murat Isik heeft een prachtige roman afgeleverd, in een vloeiende stijl, nergens een woord te veel, maar ook niet te weinig. Krachtige zinnen met natuurlijk aandoende dialogen. Met begrip en liefde, ook voor de vader, die alles overheerste en nauwelijks een positieve bijdrage leverde. In een interview met de VPRO sprak de schrijver over zijn eigen vader, waarmee hij regelmatig strijd voerde, maar die hij voor een deel ook begreep. Een gefrustreerde man, die zijn kwaliteiten hier nooit ten volle heeft kunnen benutten. ‘Hetzelfde gevaar dreigt voor de vele vluchtelingen die hier nu zijn’, voegde hij er nog aan toe. ‘In zekere zin waren ook wij vluchtelingen’. Murat Isik spreekt uit ervaring.