Aangrijpend en beangstigend verhaal over dementieproces

Bij het lezen van Hersenschimmen enkele weken geleden, greep het boek me direct aan en beangstigde het me ook voor een deel. Al was het maar omdat ik zelf al vergeten had dat we dit boek ooit moesten lezen voor school en het net over dementie gaat. Van toeval gesproken! ;-) Het is daarnaast ook enorm herkenbaar omdat iedereen meestal wel iemand kent in zijn omgeving die er mee geconfronteerd wordt. Vanmorgen werd het opnieuw besproken in een opnieuw zeer aangename leesclub. Meer daarover in m'n blog https://www.hebban.nl/p/villa-nathalie echter. Nu meer over het boek!

Het boek is een indringende vertelling vanuit het personage Maarten Klein over het proces van dementie en de aftakeling dat dit teweegbrengt. Nergens komt de schrijver uit de coulissen om eender welke commentaar of beschrijving te geven.

Taal is zowat het krachtigste element in dit boek: de ervaringen van de hoofdpersoon worden prachtig in letters omgezet en tegelijkertijd is taal zo belangrijk voor Maarten die zijn taal begint te verliezen, in zijn verhaal begint te stokken, er gaten in zijn geheugen beginnen te vallen en uiteindelijk volledig zijn woorden kwijt raakt... Daarnaast gaat het ook nog eens over tweetaligheid daar Maarten samen met zijn vrouw en kinderen van Nederland naar de VS is verhuisd voor zijn job en tijdens zijn dementieproces het zo lang opgebouwde Engels ook kwijt speelt. Hij woont en werkt al zo lang in de VS maar deze gemene ziekte brengt hem ertoe dat hij terug naar zijn moedertaal, het Nederlands, grijpt en dat hij langzaamaan de juiste Engelse woorden niet meer kan vinden.
Je beleeft eigenlijk alles mee wat Maarten doet en denkt: het is dan ook een vertelling en geen beschrijving. De vele dialogen, of de innerlijke monologen met hemzelf, benadrukken dit nog eens.

Het boek speelt zich af in het heden en samen met hem beleven we terug zijn jeugd tijdens de oorlogsjaren in Nederland, de lessen van zijn pianolerares op wie hij een oogje had, een serveerster die hem toen ook zo opviel, enz. Het is ook beter om eigenlijk niet over herinneringen of flashbacks te spreken, omdat hij ze als het ware zelf terug beleeft en niet zelf ervaart als herinneringen maar in het nu. Het proces dat wordt teruggegrepen naar de vroegere periode als men dement wordt, wordt reminiscentie genoemd. Ik heb ook geleerd dat dit iets typisch is aan deze ziekte, en dit heel dikwijls bij dementiepatiënten voorkomt. De fotoalbums die Maarten bekijkt samen met zijn vrouw of een verzorgster later in het verhaal zijn hier een oefening in, en doen bij hem eerst nog een belletje rinkelen maar later herkent hij ze ook niet meer. Dit wekt angst en kwaadheid op bij hem en daardoor wordt hij ertoe gedreven ze in brand te steken.

Het is ook wat vreemd dat heel wat gebeurtenissen uit het verleden een belangrijkere plaats krijgen dan bv de zoon en de dochter van Maarten, die hier en daar wel worden vermeld, maar die als personages zeer vlak blijven. Zijn vrouw, Vera, is natuurlijk zijn rots in de branding. Je voelt haar wanhoop door de observaties die Maarten maakt. Ze is ongerust en weent, en verzorgt hem waar nodig. Naar het einde toe wordt dit ook onmogelijk voor haar en wordt hij in een ziekenhuis of een verzorgingstehuis opgenomen.
Boeiend voor hondenliefhebbers en lezers met huisdieren tout court: de hond Robert is één van de personages die hij het langste blijft herkennen, ook al verdwijnt die herkenning op het einde ook. Zijn hond krijgt ook een beschermende functie in het verhaal want zijn vrouw, Vera, begint pas zeer ongerust te worden over hem als de hond alleen zonder hem thuis komt van een wandeling.

Het boek is ook moeilijk in tijd te volgen: de schrijver verkort én verlengt tegelijkertijd de tijd waardoor je denkt dat de periode waarin dit proces plaats vindt, veel langer is dan wat echt bedoeld wordt in het boek. De gedachten uit het verleden nemen dan ook een grote plaats in terwijl dat sommige gebeurtenissen in het heden soms maar enkele lijnen toebedeeld krijgen.

Als je zo lang over een boek spreekt met een groep mensen en een expert die dit soort gesprek modereert en heel wat info aanbrengt, kan je uit dit boek van 160 pag ook weer zoveel uithalen. De Nederlandse oorlogswinter komt sterk terug in de gedachten van Maarten, en ook zijn werk komt terug aan bod. Hij wil zelfs terug gaan werken en naar vergaderingen gaan in het midden van de nacht. Er zijn ook een aantal gênante situaties die je niemand wil toewensen die de revue passeren.

De stijl is niet dramatisch maar eerder rustig hoewel het boek heel wat emoties los maakt vanwege de indringende thematiek. Een belangrijk thema dat wordt aangeraakt, is ook de vergankelijkheid: het besef dat alles en iedereen leeft en op weg is naar de dood. En dat alles verandert, dat niets hetzelfde blijft. Het seizoen van de winter met een volledig wit landschap waarin je niets meer gewaar wordt, is hier de perfecte achtergrond voor.

Het is niet simpel om de gedachtesprongen in het boek te volgen en daarom moet je je aandacht er wel goed bijhouden. Een prachtig citaat dat getuigt van de liefde van Maarten voor Vera luidt als volgt: “Ik ben de enige die al de vrouwen die ze geweest is in haar kan zien. Soms raak ik haar dan aan, raak ik ze allemaal tegelijk even zachtjes aan.”

Kortom: aangrijpend, emotioneel, prachtig geschreven. Waarom kon ik me dit boek dan niet herinneren? Verplichte lectuur, daar steek ik het op. Gelukkig is het leesplezier nu dubbel en dik teruggekeerd!

Voor de categorie : een boek dat op de lees-/examenlijst stond