Een beklijvende persoonlijke getuigenis

De getuigenis van Marie Bamutese ‘Overleven met de dood’ gaat over haar vlucht uit Rwanda in april 1994 toen de genocide tegen de Hutu’s uitbrak, haar verblijf in enkele vluchtelingenkampen in Oost-Congo en haar maandenlange vlucht met haar familie doorheen de hel van het Congolese oerwoud in het jaar 1996 samen met een half miljoen andere vluchtelingen terwijl het Rwandese regeringsleger onder leiding van huidig president Kagame hen achterna zat. Haar man, VRT-journalist, Peter Verlinden, vult haar persoonlijke verhaal aan met zijn eigen ervaringen op het terrein, andere getuigenissen en officiële bronnen over deze ‘vergeten genocide’ waarover de internationale gemeenschap doof en stom bleef. Officiële cijfers van de VN ramen de slachtoffers onder deze Rwandese vluchtelingen op meer dan 200.000 doden, ooggetuigen en Marie spreken van een veelvoud daarvan. Ook de ngo-activiste Marie Béatrice Umutesi die zelf uiteindelijk ook in die vluchtelingenstromen terecht kwam, getuigt van dit onmenselijke drama in haar boek ‘Weg van de dood’: http://www.kisangani.be/Boekennieuws-dwars-door-de-hel-van.

Het verhaal van Marie beklijft enorm. Het is eigenlijk een wonder dat ze op tijd uit Rwanda is kunnen vluchten en steeds uit de handen is kunnen blijven van het Rwandese leger en de Congolese rebellen onder Laurent Kabila die Kagame voluit steunden in hun jacht op de Rwandese vluchtelingen. Ook gewone Congolezen die de Rwandese vluchtelingen wilden helpen, moesten voor hun leven vrezen als ze hierop werden betrapt. Marie verloor haar beide ouders die werden vermoord, en haar grootmoeder en een nichtje aan ontbering en honger tijdens de vlucht. Ze werd omringd met bedreigingen door de gevaren van het oerwoud, vele doden in de stromen vluchtelingen die alle kanten opgingen door honger en ontbering, maar vooral ook door de mensen die haar vijand waren. Ze kwam gelukkig ook heel wat mensen tegen die haar wél wilden helpen. In het eerste vluchtelingenkamp waar ze verbleven, zorgden een aantal Spaanse paters voor onderwijs voor de vluchtelingenkinderen. Nadien werden deze paters vanwege hun inzet door het Rwandese leger vermoord. Het is dan ook de Spaanse rechterlijke macht die een rol te spelen had in het onderzoek naar deze misdaden tegen de menselijkheid.

Na haar maandenlange vlucht in het oerwoud kwam Marie uiteindelijk terecht in een weeshuis in Goma. Nadat ze samen met de andere weeskinderen naar een ander gebouw werd verhuisd, stuurde de NGO die het weeshuis bestuurde, en het Hoog Commissariaat van de VN de weeskinderen echter, onder duidelijke dwang van het Rwandese regime, hen verplicht terug naar Rwanda. Door vele verhalen die de weeskinderen ter ore kwamen, waren ze echter gewaarschuwd dat hun lijdensweg daar niet over zou zijn en ze nog steeds door het nieuwe Rwandese regime zouden worden opgejaagd. Uiteindelijk slaagde Marie erin ook te ontsnappen aan deze verplichtte repatriëring dankzij een aantal Congolese broeders die haar hielpen met haar vlucht. Ze woonde toen eerst een tijdje in Nairobi bij haar zus en kwam daarna tijdens haar reis naar haar tante in Frankrijk in België terecht vanwege de Belgische asielprocedure. Wonder boven wonder kwamen haar zussen en broer na de vlucht in Europa ook terug boven water. Zij zelf kwam terecht bij een Belgisch – Vlaams gezin dat haar de kans gaf in Vlaanderen onderwijs te lopen en te gaan werken. Ze ging zo zelf aan de slag in een asielcentrum.

De zware inhoud van dit boek maakt het lezen moeilijker dan de vlotte schrijfstijl. Marie maakt met haar verhaal duidelijk wat een half miljoen of meer Rwandese vluchtelingen hebben meegemaakt in die jaren in het Congolese oerwoud. De feiten die Peter Verlinden verder aanbrengt, werpen een breder licht op dit onmetelijke drama dat eigenlijk nooit terdege door de westerse pers werd opgepikt (buiten voornamelijk dan in de Vlaamse pers dankzij Peter Verlinden zelf).

De eindnoot die Marie schrijft achteraan dit boek, is ook heel sterk omdat ze haar vroegere vijanden niet met wraak bejegent, maar enkel hoopt dat deze én de internationale gemeenschap die hierin jammerlijk gefaald heeft, tot inzicht komen. Het christelijk geloof waar ze mee opgroeide, gaf haar ook altijd dat sprankeltje hoop om verder te vechten voor haar overleven.

Congo, Rwanda, Burundi: België heeft in die regio altijd een belangrijke rol gespeeld, tot op de dag van vandaag. Het is een stuk van de geschiedenis dat niet vergeten mag worden. Ik leerde dit boek kennen via een stukje uit het tv-programma Van Gils en Gasten op de VRT van vorig jaar, zie http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/opinieblog/opinie/1.2462880 en nam het daarvoor de laatste keer uit de bib ook mee.