Verschuivende gevoelens en ontheemding

Het boek Arc de Triomphe van de Duitse naar de VS geëmigreerde auteur Erich Maria Remarque (orig. Erik Paul Remark, 1898-1970) kwam oorspronkelijk uit in 1945. Cossee Amsterdam brengt na zoveel tijd een nieuwe Nederlandse versie, vertaald door C.J. Kelk, hiervan op de markt. Zijn meest bekende werk is uiteraard Van het westelijk front geen nieuws, een klassieker die gaat over de Eerste Wereldoorlog.

Dit boek vindt plaats in de tweede helft van de jaren 1930, waarin de opmaat naar de Tweede Wereldoorlog duidelijk wordt en gaat over het verhaal van de zeer begaafde Dr Ravic, een van de vele pseudoniemen van een gevluchte gynaecoloog/chirurg uit Duitsland die de jaren tijdens de Eerste Wereldoorlog doorbracht in een Duits concentratiekamp. Gedurende het boek kom je meer te weten over zijn verleden en hoe hij als émigré in Frankrijk terechtkwam net zoals vele andere ongewensten uit het voormalige Duitse rijk. Hij mag in Frankrijk niet zonder papieren officieel werken en verdient bij door illegaal het fijnere snijwerk te doen voor de Franse chirurg Durant tegen betaling van een kleine fooi tov wat Durant uiteraard verdient, en waar hij amper contact mee heeft. Met Dr Veber, een Franse collega, heeft hij meer contact al blijft ook hij afstandelijk tegenover Ravic en wil laatstgenoemde eveneens zijn handen niet verbranden aan zijn omgang met hem. Echt privé-contact hebben zij ook niet met elkaar.

Ravic logeert in een goedkoop pension waar nog illegale vluchtelingen uit de Wereldoorlog van verschillende kanten van de wereld zijn samengekomen. Onrust en wantrouwen overheersen in dit etablissement. Net als vele anderen in zijn situatie vlucht Ravic in de drank, vindt hij aanspraak bij de Russische bewaker van een nachtclub, Morosow waar hij wel eens een potje schaak mee speelt en bij een eigenaresse van een bordeel waar hij de hoeren regelmatig voor controleert. Hier en daar drinkt hij eens een glaasje met een ex-patiënt of heeft hij wel eens een andere dan patiënt-artsrelatie met een hoertje, maar de liefde vertrouwt hij niet meer sinds hij zijn vrouw kwijt speelde tijdens zijn jaren van marteling en misbruik, en zij werd gebruikt als drukkingsmiddel tegen hem. Dan komt hij Joan tegen, een Italiaanse zangeres en actrice, die is gevlucht uit het Italië van Mussolini. De vraag die hij zichzelf in steeds andere vormen stelt, is of hij opnieuw de liefde kan omarmen en zich opnieuw kan verliezen in de liefde. Angst voor verlies na zijn verschrikkelijke lijden blijft hij sowieso steeds hebben.

Een ander beslissend element dat Remarque toevoegt aan dit boek is het verschijnen van Haake, de Duitse folteraaar van Ravic die af en toe naar Parijs blijkt te reizen. Haake blijkt Ravic niet te herkennen, maar bij hem staat deze geweldenaar in zijn geheugen gebrand. Ravic twijfelt door zijn verschijnen tussen opnieuw vluchten en wraaknemen. Wat wil hij doen?

De steeds verschuivende gevoelens bij Ravic zijn goed ingebouwd en in prachtige zinnen weergegeven in heel het verhaal. Zijn gedachtegangen over hoe om te gaan met de opnieuw gevonden liefde zijn in een andere taal en beeldspraak weergegeven dan het relaas van de feiten en de gebeurtenissen die Ravic meemaakt. Ik vond die steeds weerkerende beschouwingen over zijn relatie met Joan zelfs wat te veel worden na een tijdje. De sfeer van het interbellum in Parijs komt er wel goed uit, ook al leer je vooral de wereld van de émigrés kennen. Hun pogingen om wat te verdienen om in hun leven te voorzien, hun vlucht in banale dingen en vluchtige relaties die de mannen en vrouwen van die gemeenschap aangaan. De hoteluitbaatster van Ravic hotel is dan weer een voorbeeld van slim doorzicht: afhankelijk van welke groepen Europeanen in haar etablissement verblijven, vervangt zij de kaders met portretten van leiders over heel de wereld, waarvan er telkens een deel van de verliezers van dat moment in haar kelder blijft staan.

Naarmate de tijd vordert in Parijs, komt er steeds meer en meer chaos, en wordt het duidelijk dat de stad aan de oorlog zal worden blootgesteld. De vluchtelingen die al in Parijs zaten, zijn in 2 groepen te verdelen: zij die de middelen hebben om verder te vluchten, veelal naar de VS, en zij die al hun geld al hebben gestopt in hun vlucht naar en tijdelijke verblijf in Parijs. Het is in het boek te volgen in welk kamp Ravic terecht zal komen. Het boek is indringend en meeslepend en vertelt ons hoe de opmars naar de Tweede Wereldoorlog tussen Duitsland en Frankrijk vanuit de blik van nooit welkom gewenste vluchtelingen in Parijs eruit zag. De angst overheerste hen. Dit is een boek dat nog altijd zeer relevant is. Dat aandachtig te lezen is, om er veel uit mee te nemen. Een prachtige doorlezer!