Sterk debuut over onze huidige tijd

Aafke Romeijn schreef met Concept M haar debuutroman. In dit boek heeft in de jaren 1950 in Nederland de ziekte kleurloosheid toegeslagen: patiënten die hieraan lijden, hebben zwarte ogen, grijs haar en grijze nagels, en een doorschijnende huid. De eerste baby’s die ermee geboren worden, sterven eraan omdat uiteindelijk ook hun organen en hersenen erdoor worden aangetast. Er komt in de jaren daarna echter snel een geneesmiddel, ‘kleurstof’, op de markt om deze patiënten levensvatbaar te houden en die hen later zelfs een vrij goede levensstandaard kan garanderen, weliswaar onder continue toediening van de kleurstof in de vorm van ampullen in een bakje dat onder de kleren wordt aangebracht. Op deze manier doet deze ziekte bv wat denken aan Aids-patiënten en het stigma rond de (positieve) Hiv-status.

Het boek vangt aan met een brochure die opgemaakt is voor kleurlozen: zij mogen geen zware fysieke inspanningen doen en niet in de zon komen. Hava is de hoofdpersoon in dit boek, geboren als Eva. We volgen haar in 2020, terwijl ze op weg is naar het Radboud-ziekenhuis om vrijwillig af te zien van haar kleurstof, wat in feite ‘Concept M’ inhoudt. Tegelijkertijd gaan we met haar terug in de tijd dankzij haar herinneringen aan de gebeurtenissen die zich in de jaren ervoor afspeelden. Ze heeft gebroken met haar moeder, Marijke Gerritsen, die zich sinds de geboorte van Hava heeft ingezet voor menslievendheid en niet-discriminatie t.o.v. kleurlozen, voor wat betreft het aanbod van behuizing en jobs, en het solidair dragen van hun zorgkosten. Van de weeromstuit werd Marijke daardoor een bekende activiste en mediapersoonlijkheid die zowel door de pers uitgenodigd wordt als dat ze zich zelf uitnodigt wanneer ze wil reageren op thema’s in verband met deze ‘minderheid’. Hava heeft haar verhaal al teveel gehoord en voelt het zelfs aan als misbruik van haar ziekte door haar eigen moeder. Het zijn botsende karakters hoewel er wel steeds een aantrekking blijft door de onomkeerbare biologische band en een soort heimwee van Hava naar haar beschermde kindertijd. Het universele herkenbare moeder- en dochterverhaal dus.

Hava heeft echter nieuwe vrienden gemaakt die een volledig andere mening zijn toegedaan dan haar moeder, net als zijzelf al had trouwens. Ze is ervan overtuigd dat de problemen die kleurloosheid met zich meebrengen, het land zullen vernietigen, op economisch vlak dan vooral, als er niet iets tegen wordt gedaan. Kleurlozen die kinderen krijgen, brengen deze kleurloosheid namelijk ook over, waardoor er volgens haar een catastrofe zal plaats vinden in niet afzienbare tijd. De kost van de kleurstof die men nodig heeft voor de ‘kleurlozen’ en de macht van de farmaceutische bedrijven en de nationale zorgverzekering drukken namelijk erg op de welvaart van het land. Onder andere de eerste minister, Stork, zou belangen hebben in de grootste Nederlandse toeleverancier van deze middelen. In het Midden-Oosten zouden er oorlogen woeden om deze kleurstof te delven bovendien.

Als Concept M een concept is voor een science fiction-roman, heb ik al meer science fiction gelezen dan ik dacht. En science fiction? Dit is toch vooral een soort ‘what if’-roman met enkele serieuze politieke boodschappen achter. Neem dit toeval: vele reacties op kleurlozen doen erg denken aan het huidige discours over immigratie. Net enkele dagen geleden nog kwam een Belgische politicus op de proppen met zijn vraag aan de Nationale Bank om de kosten en baten van immigratie te berekenen, en dan vooral die van buiten de EU. Op dit vlak doet dit boek mij bijna als non-fictie aan! De val die gebruikt kan worden om kleurloosheid dan wel immigratie niet als een feit te bezien maar op zich als een voor/tegen-discussie, en dat daarbij echte samenlevingsproblemen kunnen ontstaan als er geen bijsturingen vanuit overheden komen, komt trouwens ook aan bod in de opinies van Hava.

Daarnaast is de macht van de farmaceutische industrie ook echt een thema in dit boek, en de verstrengeling ervan met de machthebbers, corruptie en nepotisme. Zit er misschien ook een zweem in het boek die neigt naar het geloof in complottheorieën? Het einde van het boek neigt er echt wel een beetje naar maar dit wordt ook wel geloofwaardig gehouden op de één of andere manier, en wordt niet te sensationeel aangezet.

Het verhaal is eenvoudig geschreven: zinnen worden over het algemeen kort gehouden en van omfloerst taalgebruik is geen sprake. Dialogen worden afgewisseld met herinneringen waardoor er telkens sprongen in perspectief en in de tijd voorkomen, zonder echter verwarrend te werken en eerder zorgen voor een gevarieerd verhaal. Ook knap om op te merken is hoe de schrijfstijl van bv de brochure in het begin of van de voorleesstijl van de neergeschreven radiostukjes is aangehouden. Hier komt de kennis van de journaliste in Romeijn zeker naar boven. Met een goede dosis humor en reflectie heeft Romeijn ons een sterk debuut over de huidige tijd voorgeschoteld!