De hel van Breendonk
James M. Deem is een Amerikaans auteur afkomstig van de staat West-Virginia en een gepensioneerd lesgever van zowel universiteitsstudenten als 16- tot 18-jarigen. Als tiener begon hij al fictieverhalen te schrijven. Enkele jaren geleden begon hij te schrijven over de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust, maar tot september 2010 had hij nog nooit van het Fort van Breendonk gehoord. Hij deed voor dit boek onderzoek naar verschillende getuigenissen van overlevenden van ‘de hel van Breendonk’ dat als opvangkamp (Auffanglager) diende voor gevangenen die werden vrijgelaten ofwel verder getransporteerd naar de Duitse concentratiekampen zoals Auschwitz en Buchenwald. Er werden joden, leden van het verzet, communisten en andere politieke gevangenen vastgehouden in omstandigheden die niet moesten onderdoen voor die van de vernietigingskampen.
Het boek vangt aan met een bouwgeschiedenis en een schets van het fort dat tussen 1909 en 1914werd gebouwd in een ring van forten rond Antwerpen dat moest zorgen voor een verdedigingsgordel tegen een mogelijke Duitse invasie. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog na de inname van België bouwde de SS het fort om, en onder het gezag van SS-officieren Schmitt en Prauss en hun ‘Zugführers’, medegevangenen die hun bevelen mee moesten helpen uitvoeren en die dikwijls nog gewelddadiger bleken, verbleven er in totaal 3590 gevangen die er werden uitgebuit, verhongerd en gefolterd. Het kamp was gekend voor zijn buitengewoon hoog sterftecijfer. Een overlevende verklaarde dat hij liever ‘negentien maanden in Buchenwald zou zitten dan negentien dagen in Breendonk’.
Het grootste deel van het boek bestaat uit de getuigenissen waarvoor Deem beroep deed op archieven, autobiografieën, uitspraken in rechtszaken en interviews met de aan het woord komende overlevenden. De lezer wordt zo blootgesteld aan de gruwel en de onmenselijkheid die de gevangenen er meemaakten. Zo moesten gevangenen dikwijls 24 uur of langer rechtop staan zonder enige steun te mogen zoeken, en zonder eten of drinken. Ze werden uitgelachen en uitgejouwd door hun beulen. De porties voedsel voor de gevangenen waren zo gerantsoeneerd dat zelfs de Duitse legerarts van de ziekenboeg af en toe opriep om meer voedsel te verdelen, en dat zij zelfs ten opzichte van gevangenen van andere kampen toen ze ermee in aanraking kwamen, ondervoed waren. Maar zelfs met dit weinige voedsel werd er van de gevangenen zinloze arbeid geëist, uren na elkaar in onmenselijke omstandigheden.
Nadien wordt er ingezoomd hoe het einde van bepaalde gevangenen van wie de getuigenissen zijn opgenomen in het boek eruitzag. Sommigen werden nog per trein naar Duitsland gevoerd, tijdens die rit trachtten er enkelen, niet lang voor de bevrijding, nog te vluchten. Weer andere Belgische gevangenen kwamen zelfs van de uiteindelijke bestemming van die trein, namelijk Neuengamme, nog op de schepen Cap Arcona en Thielbek terecht die door de Britse Royal Air Force werden aangevallen. Enkele gevangenen onder hen die nog de moed hadden zich hieruit te redden, werden door de hun begeleidende SS-ers nog doodgeschoten ook.
Na de vrijlating van de gevangenen werd het fort onder de benaming Breendonk 2 gebruikt om Belgische collaborateurs op te sluiten. Er heerste willekeur en razernij in de behandeling van deze collaborateurs door de bewakers. Straf is dat een voormalige gevangene van Breendonk die in het boek aan het woord komt, de onmenselijke behandeling van de collaborateurs op hun beurt ook veroordeelde. Pas nadat het fort in oktober 1944 onder Brits toezicht kwam te staan, werden gevangenen niet meer misbruikt, volgens de auteur.
Voor dit boek werkte James Deem twee jaar samen met fotograaf Leon Nolis die voor de actuele foto’s van het fort zorgde. De grootvader van Nolis werd nog ondervraagd in fort Breendonk waardoor dit project voor hem ook een persoonlijk randje kreeg. Daarnaast vind je in het boek ook foto’s terug uit archieven van o.a. een Duitse propagandafotograaf en tekeningen van de tekenaar Jacques Ochs, één van de gevangenen die er verbleef, en er een deel van zijn tekeningen naar buiten wist te krijgen.
Dit boek heeft niet als doel om onderhoudend te zijn maar wel om de geschiedenis niet te vergeten, en biedt een herinnering aan de vele slachtoffers die door Breendonk vielen, en de ongelooflijke moed die mensen vinden om in extreme omstandigheden te proberen overleven. Onder andere de arrestanten van de eerste raids op joden in Antwerpen (cf. de roman Wil van Jeroen Olyslaegers) werden er ondergebracht. Deem is duidelijk geen op sensatie beluste Amerikaanse auteur, maar slaagde er in tegendeel door degelijk onderzoek in om door middel van menselijke getuigenissen een duidelijk beeld te schetsen uit de hel van Breendonk. Dit boek dateert uit 2015, en kwam op de markt in het Nederlandse taalgebied dankzij uitgeverij Horizon.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Nathalie B1
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
