Meesterwerk in de Nederlandse literatuur
“Wanneer Aloysius ons hart verontrust, hangen we in de werkelijkheid onderstboven als betooverde apen.”
Zo luidt de markante en overbekende eerste zin van het unieke en poëtische doorbraakboek Elias of het gevecht met de nachtegalen uit 1936 van de Antwerpse auteur Maurice Gilliams (1900-1982).
Elias is een 12-jarige jongen die aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog opgroeit in een groot landhuis in de Kempen, dat door de plaatselijke dorpsbewoners zelfs als kasteel wordt benoemd. Daar woont hij met zijn uitgebreide familie samen met vooral excentrieke tantes en enkele neven en nichtjes. Hij is erg onder de indruk van zijn 16-jarige neef Aloysius die hem telkens weer meeneemt naar de natuur waarin ze zich samen vermaken en rondtrekken. Elias wil telkens weg van het kasteel via de beek maar lukt hier maar niet in. Dit is een symbool voor het dualisme dat steeds weer zal terugkomen in het boek.
Elias is reeds als jongen begiftigd met de zwaarte van zijn bestaan in plaats van een zorgeloze jeugd te leiden. Hij zwerft verdwaasd en angstig rond in de vele vertrekken van het grote huis. Hij lijdt al jong aan een soort melancholie die hem veel serieuzer en volwassener doet lijken dan hij echt is. Hij voelt dit zelf ook zo aan:
“Op sommige oogenblikken heb ik het bedrieglijk gevoel, minstens een dertigtal jaren ouder te zijn dan ik ben. En ik kweek die ziekelijke toestand begeerlijk aan.”
Als Aloysius op pensionaat moet, wordt hij nog eenzamer en eenzelviger, en wordt hij met een onnoemelijk verlangen naar die neef opgescheept, die hij enorm mist. Elias cultiveert zijn teleurstellingen en tegenslagen en gaat echt op zoek naar zelfpijniging om daarin bevestiging te zoeken, ook als hij uiteindelijk zelf op pensionaat moet. Je voelt als lezer zijn denkbeelden en zijn melancholie door het hele boek heen. Het taalgebruik is prachtig poëtisch, muzikaal en staat bol van beeldspraak. De roman heeft de stempel meegekregen van een poëtisch taalkunstwerk te zijn, waarin de zware zielenroerselen en de droombeelden van Elias de boventoon voeren, in plaats van verhalend proza , en zou zijn tijd vooruit zijn geweest.
“Zijn leven lang had hij met de Nachtegalen strijd geleverd, zijn onzalige droomverbeeldingen die hij bevechten ging zooals Don Quichotte de windmolens bestormde.”
Het boek bestaat uit twee delen of ‘cahiers’: het tweede cahier, dat in de loop der tijden niet altijd werd gepubliceerd bij de verschillende drukken ervan, wordt verteld door diegene die ook de proloog schreef vooraan in het boek: Olivier Bloem, een vriend uit Elias’ tijd in het pensionaat, die zelf voor dat tweede cahier enkele hoofdstukken heeft toegevoegd die handelen over zijn vernieuwde ontmoeting met zijn oude schoolvriend als volwassenen. Als jonge architect gaat Elias in dat deel de confrontatie aan met de oprukkende moderniteit in Antwerpen en zal hij instaan voor de bouw van een tuinwijk voor arbeiders aan de linkerkant van de Schelde-oever. Bloem zelf is schilder geworden, en zal door een lang verblijf bij Elias zijn schilderkunst verbreden en verdiepen. In dit ‘cahier’ komen ook enkele beschouwingen over de tijdsgeest langs van de auteur waarin het boek geschreven werd, hoewel dit niet door alle critici zo goed werd ontvangen.
Gilliams zelf zou gezegd hebben dat Elias autobiografisch werk is maar volgens de samensteller van deze publicatie van 2017, Filip De Ceuster, gaf Gilliams een heel ander beeld van zijn eigen leven middels overdrijvingen en verzinsels en klopte zijn versie niet helemaal met de werkelijkheid. De Ceuster heeft een boeiend met foto’s voorzien 48-tellend nawoord toegevoegd waarin hij meer informatie verschaft over het leven van Gilliams en de totstandkoming van dit boek. Daarnaast volgt er ook nog een korte tekstverantwoording die wel nodig is bij zulk een oude tekst met tal van herdrukken. Dit boek wordt gezien als een mijlpaal in de Nederlandstalige literatuur en is een werk van inspiratie voor hedendaagse auteurs als Erwin Mortier en Stefan Hertmans. De auteur wordt in dezelfde rij vernoemd als Marcel Proust met zijn A la recherche du temps perdu, Rainer Maria Rilke en Karel van de Woestijne. Dankzij deze uitgave kunnen nieuwe lezers kennis maken met dit meesterwerk dat vele Nederlandstalige auteurs als voorbeeld nemen.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Nathalie B1
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
