Leven en dood van de Belgische Jeanne D’Arc

Sophie barones De Schaepdrijver is een wereldwijd erkende Belgische historica, die sinds 2000 les geeft aan de Pennsylvania State University. Ze publiceerde al verschillende werken over de Eerste Wereldoorlog, migratie, 19de-eeuwse steden, nationalisme, enz. zoals haar standaardwerk De Groote Oorlog - Het Koninkrijk België tijdens de Eerste Wereldoorlog.  Over die Eerste Wereldoorlog weet zij zeer veel te vertellen. Zo kwam in 2015 al Gabrielle Petit: The Death and Life of a Female Spy in the First World War uit voor de Engelstalige markt.

De titel behelst duidelijk over wie dit vuistdikke boekwerk gaat: Gabrielle Petit was een Belgische spionne tijdens de Eerste Wereldoorlog die in 1916 door de Duitse bezetters werd gefusilleerd en slechts 23 geworden is. De auteur vertelt in dit boek het korte leven van Petit, over hoe zij in de harten van de Belgische bevolking verder leefde, tot heldin werd gekroond, en hoe ze uiteindelijk in de jaren ’60 van de vorige eeuw in de vergeethoek is beland. Het boek is een studie geworden van hoe Petits leven er uit zag, hoe en voor hoe lang ze werd herinnerd in het openbaar.

Gabrielle Petit wordt wel eens op één lijn gezet met de Britse Edith Cavell en de Franse Louise De Bettignies, beide ook beroemde verzetsheldinnen. Hoewel haar ouders van goeden huize waren van vooraanstaande Doornikse families, had Petit geen gemakkelijke jeugd. Haar vader Jules Petit joeg zijn geld erdoor en haar moeder stierf jong. Zij en haar oudere zus Hélène groeiden nadien op in weeshuizen en internaten. Gabrielle kon geen vervolgopleiding volgen, ze werkte vanaf haar 14de , wat sowieso voor vele werkmensen niet abnormaal was in die tijd, en moest in Brussel toekomen met baantjes als verkoopster, huismeid of serveuse in een café. Door met de Britse inlichtingendienst in aanraking te komen aan het begin van de Eerste Wereldoorlog kreeg ze de kans om terug ambitie te tonen, en iets van haar leven te maken, dat heeft ze echter ook met haar leven moeten bekopen. Ze werd verraden door een Nederlandse mol.

Landen als Groot-Brittannië en Frankrijk hebben een meer ingebedde herinneringscultus als België. Na de 100ste verjaardag van Wapenstilstand kwam er wel terug een hausse in de belangstelling voor de Eerste Wereldoorlog in België. Niet toevallig kwam deze vertaling hier toch uit in 2017. In de jaren vlak na de Eerste Wereldoorlog was dat in België toch nog anders dan nu: verschillende groepen aanbaden de helden en heldinnen die hun leven gegeven hadden voor het land voor verschillende redenen. In het Belgische parlement werd Gabrielle Petit vergeleken met Jeanne D’Arc, een jonge vrouw van wie de opofferingen en wier heldhaftige leven de jongere generaties zouden moeten inspireren. In 1923 werd het eerste en bekendste standbeeld van Gabrielle Petit opgericht in Brussel op het Sint-Jansplein. Verder werd ze nog geëerd met meerdere standbeelden, vieringen, scholenbrochures, een aantal biografieën en films, en haar geboortehuis in Doornik werd opgewaardeerd met een herinneringsplaat. Vrij snel daarna kwam er echter een omslag in de hoofden van de mensen, en was het niet langer een ideaal om voor het land te sterven.

Petits standbeeld werd nog door fascist Léon Degrelle in de jaren ‘30 als nationaal symbool verdedigd tegenover Manneke Pis, terwijl zij anderzijds tijdens de Tweede Wereldoorlog ook weer als symbool van verzet werd vereerd. Haar bekendheid, nog sterk in het begin van de jaren ‘50, ging nadien en vooral in de jaren ’60 met rasse schreden naar beneden. Toen was sterven voor het vaderland natuurlijk helemaal uit den boze geraakt, en nog meer in een land als België waar al na WO I de taalverschillen enorm aan de oppervlakte waren gekomen.

België heeft sindsdien amper nog nationale held(inn)en van dit kaliber gekend. Gabrielle Petit was een heldin die uit het volk kwam, een onbekend volksmeisje tijdens haar leven, een beroemdheid na haar dood. Sophie De Schaepdrijver schreef een eerlijk en helder verhaal over haar neer, waarin mythe en werkelijkheid van elkaar gescheiden worden, en waarin haar herinneringscultus en haar verdwijning uit ons gemeenschappelijke bewustzijn treffend worden geanalyseerd in de context van de Belgische sociale geschiedenis.