Flitsend ooggetuigenverslag van Nazi-Duitsland

Erik Larson is een veel gelauwerde Amerikaanse non-fictie auteur die de geschiedenis ombuigt tot volledig op feiten gebaseerde romans vol van spanning en intrige. Tiergartenstraße is de tweede vertaling van zijn boek In the Garden of Beasts: Love, Terror, and an American Family in Hitler’s Berlin uit 2011, dat eerder uitkwam in vertaling als Liefde en spionage in Hitlers Berlijn. De lezer die dus denkt een actueel boek in handen te hebben gekregen, is er dus wat aan voor de moeite. Centrale figuur is William Edward Dodd (1869-1940), een historicus, schrijver en diplomaat van liberaal-democratische signatuur, die ambassadeur van de VS was in nazi-Duitsland, Berlijn, van 1933 tot en met 1937, en er met zijn vrouw, volwassen zoon en dochter, vier jaar bleef wonen.  

Zijn flamboyante dochter, Martha Dodd, krijgt ook een belangrijke rol in het verhaal toebedeeld. In eerste instantie geraakt Martha onder de indruk van de ‘nazi-revolutie’. “De jeugd kijkt stralend en hoopvol", dweepte ze in een brief aan een vriend, "ze zingen met glanzende ogen en een feilloze tong de edele geest van Horst Wessel toe. Gave en mooie knapen zijn het, deze Duitsers, goede, oprechte, gezonde mystieke, brutale, fijne, hoopvolle, tot de dood en liefde in staat zijnde, ernstige, kostelijke, prachtige en vreemde wezens – deze jongeren van het moderne Hakenkreuz-Duitsland." De ambassadeursdochter krijgt toegang tot de party’s van de hoogste regionen in Berlijn, en gaat affaires aan met onder andere de eerste Gestapo-leider Rudolf Diels en een onbekendere Russische diplomaat die haar zelfs in het vizier van de NKVD, voorloper van de KGB, brengt. Pas later zou ze haar mening bijstellen en de dreiging en het weerzinwekkende regime van de nazi’s beter leren kennen, maar toch nog de vele feesten blijven bijwonen en affaires beleven met verschillende mannen.

Dodd zelf zet Larson in het begin ook niet helemaal neer zonder vooroordelen tegen de Joden. De Amerikaanse houding tegen het antisemitisme is een belangrijk thema in het boek. De instructies van president Roosevelt aan hem waren om onofficieel zo goed mogelijk te protesteren tegen de behandeling van de Nazi’s tegen Amerikaanse joden in Duitsland, terwijl hij ook moest pogen om de instructies van het Amerikaanse State Department te volgen om vriendelijke officiële diplomatieke relaties met hen te behouden. Het isolationisme was hét Amerikaanse buitenlandbeleid van president Roosevelt in de jaren voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog. Een grote bezorgdheid bleek namelijk de grote schuld van Duitsland aan Amerikaanse crediteuren te zijn.

Dodd zag de jodenhaat steeds erger worden en geraakte ervan overtuigd dat de Nazi’s een steeds grotere bedreiging werden voor de vrede, en op het einde van zijn mandaat kwamen zijn eigen onmogelijkheid om nog iets uit te richten in Berlijn en zijn vijanden samen bij zijn ontslag als ambassadeur. Bij zijn terugkeer in de VS in 1937 was hij uitgegroeid tot een uitgesproken criticus van het Nazi-regime en zou hij door vele lezingen Roosevelt tot ingrijpen proberen te bewegen wat hem echter nooit gelukt is.

De Tiergartenstraße is een belangrijke straat in Berlijn: de Dodds huurden er hun onderkomen van een joodse bankier die dacht door hen op de eerste twee verdiepingen te laten wonen, van de beveiliging van de Amerikaanse ambassadeursfamilie te kunnen meegenieten. De buurman van de Dodds was niemand minder dan SA-leider Ernst Röhm, wiens bruinhemden in de straten van Berlijn met geweld hun macht opeisten en die net met hun losse handjes bv. Amerikaanse staatsburgers lastig vielen als zij de Hitlergroet niet brachten. Deze straat, de stad Berlijn en eigenlijk heel Duitsland leefden onder de steeds grotere dreiging van het nazi-regime, en tijdens de Nacht van de lange Messen op 30 juni 1934 werd Röhm eindelijk naar de gevangenis gevoerd om op 2 juli in de cel geliquideerd te worden. Larson weet zeker de spanning op te voeren naar de cruciale momenten uit de geschiedenis, waardoor je alles volledig mee beleeft met de gevolgde personages.   

Het verhaal is gebaseerd op briefwisseling en archieven, en er is een 50-pagina lange bibliografie toegevoegd aan het einde van het boek. De lezer krijgt te maken met een mengvorm van familiedrama en relatieperikelen enerzijds en een beeldend ooggetuigenverslag over de Duitse Naziperiode anderzijds. De echte geschiedenisfans zal dit boek daarom misschien niet zo smaken.