Waarom de wijk nemen naar de IS-staat?

Åsne Seierstad is een Noorse journaliste en schrijfster die naam heeft gemaakt met dagelijkse verhalen uit oorlogszones zoals Grozny, Kaboel en Bagdad. Recenter schreef ze met Eén van ons een boek over de Noorse extremistische massamoordenaar Anders Breivik en bracht ze in 2016 dit boek uit in Noorwegen. In dit nieuwe boek volgt ze twee Somalische zusjes die in 2013 vanuit Noorwegen naar Syrië trokken om daar IS-bruiden te worden. Ze volgt ook vooral de waargebeurde zoektocht van hun vader Sadiq Juma, die zijn dochters heeft proberen terug te vinden en thuis te krijgen. Het is een aangrijpend, spannend en uiterst relevant boek geworden over het radicaliseringsproces bij tieners in Europa, het leven van de zussen onder de IS-dictatuur, en vooral de ontreddering bij de achtergebleven families.

Seierstad gaf de twee zussen de fictieve namen Ayan en Leila die met hun broers en hun ouders Sadiq en Sara in de rustige Noorse gemeente Baerum woonden. In het boek volgt ze de meisjes vanaf hun vroege kindertijd om proberen te begrijpen hoe zij tot hun gedachten, gedragingen en hun vlucht naar Syrië gekomen zijn. Hun onderwijs wordt onder de loep genomen dat vrij progressief en verdraagzaam blijkt te zijn, gestoeld op de democratische Noorse normen. Hun ouders zijn vrome moslims maar hangen de extreme islam niet aan. Hun moeder wil echter wel dat Ayan en Leila koranlessen krijgen van een Somalische koranleraar die, zonder dat zij er zich bewust van is, de islamitische terreurbeweging Al-Shabaab aanhangt en de kinderen van de Somalische migrantengemeenschap alleen de gewelddadige verzen uit de Koran aanleert. Tegelijkertijd komen de meisjes in aanraking met de extremistische beweging Islam.net die hen net als hun koranleraar overtuigen dat Noorwegen ze als moslims nooit zal aanvaarden. In hun school krijgen zij in het begin zeker ook erg veel ruimte om deze ideeën naar voren te brengen en in de praktijk om te zetten.  

De signalen dat ze steeds radicaler worden, worden thuis niet opgepikt omdat Ayan en Leila steeds slimme leerlingen zijn geweest en je de indruk krijgt dat hun ouders hen nooit erg opgevolgd hebben. Hun broer Ismael, die qua leeftijd tussen de meisjes inzit, krijgt ook de koranlessen en kaart dit thuis wel aan. Hijzelf wordt eerder atheïstisch door de extreme standpunten van deze Mustafa, gaat zich afkeren van de Islam, en nog meer als hij inziet wat er met zijn zusjes gebeurd is. Op een dag komen de meisjes ’s avonds niet thuis, en vraagt hun vader zich af waar ze blijven. Dan krijgt hij een e-mail waarin ze uitleggen wat ze gedaan hebben, en wat hen tot hun daad gedreven heeft. Sadiq kan het hier niet bij laten zitten. Hij, met zelf een oorlogsverleden uit Somalië, vertrekt op een huiveringwekkende zoektocht naar de meisjes om ze proberen te overtuigen terug naar huis te komen. Dit wordt, zelfs na een eerste poging die het uiterste van hem vergt en hem ongelooflijke risico’s heeft gekost, zo zijn queeste dat zijn gezin er door uit elkaar valt, zijn vrouw met de twee jongste zonen terug naar Somalië verhuist en zijn oudere zoon zichzelf in Noorwegen probeert vooruit te helpen zonder veel steun van zijn familie en verbitterd wordt op zijn zussen en de islam.  

Seierstad beschrijft uitgebreid en op een uiterst indringende manier de maatschappelijke zowel als de persoonlijke kant van de vlucht van de meisjes. Het boek gaat over de persoonlijke existentiële zoektocht van de meisjes; het gaat over een oorlog die de familie en de omgeving van de meisjes uiteen splijt. Daarnaast gaat het verhaal over een gepolariseerd Europa dat geen blijf weet met elementen die haar democratische samenlevingen en haar normen en waarden van binnenuit bedreigen. Tenslotte is ook de Syrische burgeroorlog uitgebreid toegelicht wat niet helemaal de essentie van het boek uitmaakt, en het geheel zo wel heel zwaar maakt. Het maakt dit boek wel tot een uiterst belangrijk en allesomvattend werk dat bijna niet weg te leggen is, zo word je er als lezer in meegesleept. Het boek werd vertaald door Marianne Molenaar, mede dank zij het ‘Norla’, Norwegian Literature Abroad.