De geschiedenis van de Imazighen

Rachida Lamrabet is auteur en juriste. Haar debuutroman Vrouwland in 2007 werd bekroond met de Vlaamse Debuutprijs. In 2008 won ze met de verhalenbundel Een kind van God de BNG Nieuwe Literatuurprijs. Lamrabet schrijft ook theaterteksten en essays, en is een opvallende stem in het maatschappelijk debat in Vlaanderen.

Dit jaar verscheen haar roman Vertel het iemand. Ze geeft hierin een stem aan de jonge man met de naam Amazigh uit het Marokkaanse sultanaat van begin de 20ste eeuw, die naar de loopgraven van W.O. I in Frankrijk wordt gestuurd. Hij groeit met zijn moeder op in een klein dorp in het Berberse/Amazigh-gebied in het noorden van Marokko, een regio die onder de macht van de Arabische sultan in Fez (Fès of فاس) valt.
Tot 1912 was Marokko een onafhankelijk sultanaat, van 1912 tot 1956 wordt Marokko grotendeels een ‘Frans protectoraat’. De Berbers of Imazighen zijn een volk in het noorden van enkele Afrikaanse landen dat werd ‘gearabiseerd’. Door voor de naam Amazigh te kiezen voor haar hoofdpersonage, legt Lamrabet de focus vooral op deze geschiedenis. Op dat moment leent de sultan enorm veel geld van de Fransen om te stad te moderniseren en bv in de haven te steken, na enige tijd zou zijn land volledig onder controle van de Fransen vallen.

Daar weet ons hoofdpersonage in het begin echter helemaal niets over, en kent hij enkel zijn dorp, zijn dorpshoofd en de lokale imam. Hij is echter vaderloos en dit is voor hem onbegrijpelijk in zijn jonge leven en heel ongebruikelijk in hun gemeenschap, en hij wil te weten komen wie zijn vader is. Rond zijn 12de komt hij terecht in een zawiya, een soort klooster/leerschool voor soefistische moslims dankzij de broederschap die in zijn dorp langs komt. Daar leert hij eindelijk lezen en schrijven, en vooral de verzen van de Koran onthouden en reciteren. Hij keert een aantal jaren later terug naar zijn dorp, en wil er nog altijd weg om zijn vader te vinden, ook al weet hij niet hoe. Zeker ook omdat zijn moeder met een nieuwe man samen woont, en opnieuw zwanger is.

Zijn dorp maakt uiteindelijk ook kennis met de ontwikkelingen uit de verre wereld. De sultan wil deze regio meer gaan domineren en laat de belastingen optrekken in de dorpen. Hoewel er een kleine weerstand ontstaat, wordt het dorp toch terug in de pas gedwongen en is Amazigh één van de jonge mannen die naar Fes worden gestuurd om daar in de troepen van de Sultan opgenomen te worden. Daar zal hij uiteindelijk de ‘verteller’ van dit boek leren kennen, aangezien we dit verhaal eigenlijk lezen vanuit een ik-persoon die jarenlang heeft rondgetrokken als tekenaar en in Fez is blijven wonen, en die zijn vader zal blijken te zijn. Uiteindelijk zal Amazigh nog verder weg en zelfs helemaal tot in Frankrijk worden gestuurd om als één van de 30.000 Marokkaanse soldaten aan Franse zijde in de Eerste Wereldoorlog mee te strijden in de Vlaamse velden. De oorlogsgruwel , zowel als het racisme en de verdeel- en heerspolitiek van de Franse officieren tegenover hun koloniale troepenmachten worden dan uit de doeken gedaan.

Er kan in feite veel verteld worden over dit boek, en dat is direct ook een zwakte ervan: de opzet en de plot van dit boek zijn vrij snel gekend, zowel door de samenvatting op de achterflap als de eerste pagina’s ervan. Er zitten eigenlijk nog maar weinig verrassingen in het verhaal. Zoals hierboven al beschreven, ligt de focus op de geschiedenis van de Imazighen, en op het vinden van een identiteit. Wat er tijdens W.O. I gebeurde met het hoofdpersonage uit dit boek maakt er deel van uit, en is zeker een thema in dit boek, maar het springt er niet echt bovenuit. Lamrabet schrijft wel heel mooi en lyrisch over die geschiedenis en de landschappen, net zoals ze de tegenslagen van de jongen en de oorlogsgruwel niet uit de weg gaat.

Lamrabet is een goede observator en vertelster. Haar schrijfstijl is helder en ze laat geen enkel detail in de lucht hangen. Als lezer moet je dan ook niet veel moeite doen, en kan je gewoon het verhaal volgen en erin meegetrokken worden. Het hangt er dan ook vanaf met welke verwachting je in dit boek stapt: als je naar dit boek wordt getrokken omdat het een getuigenis uit de Eerste Wereldoorlog zou zijn, kom je in feite een beetje bedrogen uit. Niettemin is dit een mooie menselijke getuigenis van een stukje geschiedenis dat in onze streken vrij vergeten is en daarom wel heel relevant. Lamrabet maakt er in haar eigen stijl een compleet verhaal van.