Kleurrijk reisverslag over hedendaags Cuba

Cuba was en is nog steeds een eigenzinnig eiland dat haar eigen koers wil varen ondanks de jarenlang durende “bloqueo”, of het Amerikaanse economisch embargo ingesteld door John F. Kennedy in 1962 omdat de door de Amerikanen gesteunde invasie in de Varkensbaai toen mislukt was. Op 1 januari 2019 is het 60 jaar geleden dat de Cubaanse revolutie ingeleid door Fidel Castro culmineerde in de val van dictator Fulgencio Batista en het vestigen van een communistisch regime. Voormalig VRT-journalist en TerZake-pionier Dirk Tieleman en professor emeritus Lut Baten schreven samen een boeiende reisreportage over dit eiland. Tieleman doorkruiste in zijn tijd als journalist West-Azië en trok met zijn motor dwars door de voormalige Sovjet-Unie. De uitdagingen en de veranderingen waar Cuba nu voor staat, doen hem hard denken aan de val van de Sovjet-Unie en de ontwikkelingen erna. Lut Baten voert er nog steeds opdrachten voor de Vlaamse universitaire ontwikkelingssamenwerking uit. Samen gingen ze op reis op het eiland en leverden in september 2018 dit boeiende en bruisende boekwerk af. 

Herman Portocarero, zelf auteur en gewezen Belgisch ambassadeur in Cuba, schreef het voorwoord en beveelt dit boek aan omdat het de moeilijke en pijnlijke aspecten van het leven op Cuba niet uit de weg gaat. De getuigen die de auteurs in dit boek aan het woord laten, zorgen voor persoonlijke aangrijpende verhalen met tientallen meningen over hoe zij trachten te overleven en wat er nu in Cuba aan het gebeuren is. De Castro’s zijn er niet meer aan de macht, er kwam een ontdooiingsperiode tussen de VS en Cuba  toen Barack Obama president van de VS was en paus Franciscus als bemiddelaar werd aanzien; bij stukjes en beetjes lost de overheid er de teugels voor haar eigen inwoners hoewel ze de controle nog helemaal in de hand heeft. Met het aan de macht komen van president Trump werd het Cubaans-Amerikaanse ontdooiingsproces natuurlijk terug in de koelkast geplaatst.

Elk van de vier hoofdstukken begint met een Spaanse slagzin, uiteraard netjes voorzien van de vertaling. Cienfuegos, Santa Clara, Santiago, Camagüey en Havana worden aangedaan. De auteurs interviewden er persoonlijke kennissen of mensen die ze er pas leerden kennen, van de oudere generatie die het socialistische regime echt in het hart draagt via jongere universitairen die door verschillende baantjes te combineren in hun levensonderhoud moeten voorzien, tot journalisten die voor hun recht op vrijheid van meningsuiting en pers vechten en willen uitoefenen. Je leert zowel de meningen kennen van zij die een gemakkelijker leven in het buitenland hebben opgezocht, als zij die gebleven zijn omdat ze hun familie niet wilden achterlaten en verzorgen. De familiale samenhorigheid is trouwens één van de opvallendste aspecten uit dit boek, iets wat je in heel wat westerse samenlevingen niet veel meer tegen komt.

Samen met de auteurs bezoek je ook de belangrijkste plaatsen waar de revolutie zich heeft volbracht, waar de Castro’s samen met Che Guevara en hun kompanen strijd leverden tegen de troepen van Batista, en waar de eerste – dichtende - revolutionair en voorbeeld van Castro, José Martí (1853 – 1895), begraven ligt (op Santa Ifigenia, Santiago), net zoals Fidel Castro zelf trouwens. Je komt te weten hoe de Cubaanse geschiedenis eruit zag voordat de Cubaanse revolutie er plaats vond, hoe het land geëvolueerd is na 1959 en vooral de laatste jaren toen er toch al door het stijgend toerisme en de economische wurggreep waarin het land zich bevindt, wat meer openheid en vrijheid kwam op het eiland. En wat de gevaarlijke klippen zijn die de overheid er nu moet nemen voor haar verdere economische ontwikkeling. De Amerikaanse blokkade werkt er veel tegen, waardoor zelfs investeringen van elders worden tegengehouden. (Buitenlandse banken en bedrijven die met Cuba samen werken, verkijken immers hun kansen voor de veel rendabelere Amerikaanse markt.) En paradoxaal genoeg stuitten de bereikte sociale verworvenheden op de budgettaire realiteit: een hoge levensverwachting (hoger dan in de VS) en een laag geboortecijfer dankzij een goede gezondheidszorg en onderwijs zorgen voor een dure sociale zekerheid. De trage economische hervorming berust op wantrouwen tegen initiatief en creativiteit omdat men angst heeft dat de sociale verdeeldheid zal stijgen en de bestaande  solidariteit zou worden bedreigd door meer competitie en privatisering toe te laten.

Cuba staat voor een keerpunt. Als je dit boek hebt gelezen, kan je wat meer van dit land begrijpen en heb je een kleurrijk reisverslag achter de kiezen. Met knappe zwartwit-retrofoto’s voor extra sfeer bovendien.