"De drempel van een wereld die niet wordt begrensd door onze ervaring...."
"Meteoor" draait om iemand die als enige overlevende uit een in brute storm neergestort vliegtuigje wordt gehaald en die zwaar - zeg maar: op korte termijn dodelijk- verbrand en in coma in het ziekenhuis ligt. Men noemt hem X, want het is onbekend wie hij is en waar hij vandaan komt. Drie even naamloze personen pogen de identiteit en voorgeschiedenis van X te reconstrueren: een zuster door duiding van haar dromen waarin X optreedt, een medepatiënt die helderziend is, en een schrijver door middel van zijn niet aflatende fantasie die tevens een niet aflatende speurzin is. Tussendoor doen een chrirurg en een internist eveneens kort hun duit in het zakje, met eigen gissingen en met soms vrij misprijzend commentaar op de huns inziens vaak onwaarschijnlijke reconstructies van de zuster, de helderziende en de schrijver. Die reconstructies zijn inderdaad alle drie nogal onwaarschijnlijk, hoe enorm fantasievol en fraai ze alle drie ook zijn mogen, en ze hebben naast diverse intrigerende raakpunten ook fundamentele verschillen: het is dus (anders dan de flaptekst zegt) zeker niet zo dat de drie verhalen samen een volledig beeld schetsen. Temeer niet omdat in alle drie verhalen zowel X als degene die over X vertelt als een intrigerend raadsel naar voren komt. Want in alle verhalen blijft X de raadselachtige onbekende, die zomaar uit de lucht viel midden in de storm, en die een raadselachtige bestemming had die hij ook nog eens nooit heeft bereikt.
De zuster meent met X te praten in haar dromen, en daar dingen te vernemen over een door X doorgemaakte vergeefse liefde, maar de irrationele heftigheid en intensiteit van dit verhaal vergroot de raadsels aanmerkelijk, en bovendien dringt de vraag zich op of dit door haar gedroomde verhaal niet meer over haarzelf en haar gefnuikte liefdesleven gaat dan over X. De helderziende zegt de meest prachtige dingen over helderziendheid als holistische waarneming van de gehele mens, waarin niet de altijd toevallige lotgevallen en eigenschappen en gevoelens centraal staan maar het levenslot waarin geboorte en dood als cirkel zijn verbonden, en hij zegt de meest schitterende dingen over de bijna geometrische figuren en wetmatigheden van X zijn leven, alsook over zijn eigen passie om die figuren waar te nemen en te doorgronden. Maar hij benadrukt tegelijk op even fraaie wijze hoe duister en ondoorgrondelijk die figuren zijn, en hoe sterk die wetmatigheid van dat levenslot aan zijn helderziende woorden en waarnemingen ontsnapt. Ook zegt hij: "Je zult nooit van je leven iemand kunnen begrijpen door zijn eigenschappen te beschrijven. Er zijn geen eigenschappen, er zijn krachten, krachten die elkaar wederzijds overwinnen, naar voren schuiven of afremmen. De mens ervaart slechts het heden en weet niet dat de kleine beweging die hij op dat moment uitvoert de resultante is van krachten die als bliksemflitsen door heel zijn leven lopen om de spanning tussen geboorte en dood in evenwicht te brengen". Dat is wel een heel ondoorgrondelijk en zeer aan Freud herinnerend visioen: wat de helderziende ziet of vermoedt is geen helderheid, maar het ondoorgrondelijk en voortdurend veranderend spel van onbewuste krachten. Veelzeggend vind ik bovendien laconieke en zinnen als "De helderziende keek langs zijn melancholieke neus ergens de leegte in": heel komisch, zo'n zin, maar de suggestie dat de helderziende vooral leegte ziet is tamelijk navrant. Hoewel die suggestie tegelijk vrij ironisch is, want diverse details in "Meteoor" wekken de suggestie dat de helderziende zich alleen inbeeldt dat hij helderziend is, of op zijn minst niet altijd zo helder ziet....
En de schrijver dan? Nou, die zegt het meest nadrukkelijk dat alles wat hij over X zegt zijn eigen fantasie is, en dat alle - inderdaad enorm fantasievolle en aanstekelijk rijke- verhalen die hij over X vertelt feitelijk over hemzelf gaan. Tegelijk is juist hij als fantast net als een rusteloze speurhond, die het oneindig veld van mogelijkheden besnuffelt, en die daarin voortdurend via grillige bewegingen op zoek is naar reuksporen van een ongrijpbare werkelijkheid. "Ik zal u een stelling van deze metafysische waanzin geven: de mogelijkheid die van alle de enig mogelijke is, is de werkelijkheid. Ziedaar de idee-fixe van fantasten: de werkelijkheid najagen langs de omweg van hersenschimmen. Mocht u denken dat we genoeg hebben aan illusies fabriceren, dan hebt u het mis, onze manie is ernstiger dan dat: wat we nastreven is de werkelijkheid zelf". En dat streven is van behoorlijk veel passie doordesemd, zoals even later blijkt: "Ik probeer u aanschouwelijk uit te leggen dat als we geleid worden door de fantasie, we de drempel van een zekere oneindigheid over gaan; de drempel van een wereld die niet wordt begrensd door onze ervaring, die breder is dan onze beleving en onafzienbaar veel meer bevat dan wij ons bewust zijn. Ik zeg erbij dat we ons niet in deze grenzeloze contreien zouden wagen als we er niet blind en halsoverkop binnen zouden vallen, op jacht naar iets wat zich voor ons verborgen houdt". Precies die passie is in mijn beleving enorm voelbaar in alle zinnen van het verhaal dat de schrijver vertelt over X, en dus indirect over zichzelf: een verhaal vol intrigerende innerlijke spanningen, vol ongrijpbare passies en vol fascinerende pendelbewegingen tussen oneindige lethargie en al even oneindige roes en bedwelming, en dat alles in ongehoord aanstekelijk beschreven exotische oorden waarin alle emoties en alle vormen voortdurend in groteske hybriden metamorfoseren. Kennen we X beter na dit verhaal? Nee, net zo min als dat we de schrijver zelf beter kennen, en net zo min als dat de schrijver zichzelf door zijn verhaal beter kent. Maar wel heeft hij met zijn fantasie en verbeeldingskracht mogelijke werelden en mogelijke ervaringen verkend die onbegrensd zijn, die breder zijn dan wat een normaal mens beleven kan, die meer bevatten dan hij en wij ons bewust kunnen zijn.
"Meteoor" draait zoals ik al zei om kentheoretische en filosofische vraagstukken, en om de confrontatie met de grenzen van onze vermogens: wij kunnen onszelf, de ander en de werkelijkheid niet kennen, en precies dat illustreert Capek op aanstekelijke wijze met dit verhaal. Maar veel belangrijker en bovendien veel inspirerender vind ik dat dit verhaal een ode is aan de fantasie en de verbeeldingskracht. Het boek demonstreert een stelling: we kunnen de werkelijkheid niet kennen, want onze ervaring en ons bewustzijn en onze beleving zijn beperkt. Maar veel inspirerender dan die stelling is het appel om met onze fantasie te proberen de grenzen van ervaring, bewustzijn en beleving te overstijgen: om geen genoegen te nemen met de begrensde wereld die we zogenaamd kennen, maar om ons te storten in het onbegrensde dat we nooit zullen doorgronden. En om de ongerijmdheid en onkenbaarheid van de wereld niet te loochenen of te betreuren, maar als een feest te vieren. Dat appel komt prachtig naar voren in de exotische fantasie van de schrijver en in zijn beschouwingen over aard en waarde van de fantasie. Maar naar mijn gevoel ook in de dromen van de zuster, als je die dromen ziet als poging om meer te ervaren dan in het dagelijks leven mogelijk is, en in het verhaal van de helderziende die wetmatigheden en onkenbare formules poogt te doorleven die een normaal mens niet eens vermoedt. Bovendien, in de beleving van de helderziende zoekt ook X vol passie naar nieuwe manieren om bekende en volstrekt onbekende chemische elementen met elkaar te verbinden, en in de beleving van de schrijver laat X zich helemaal onderdompelen door de onbegrensde sferen van het exotische. Ook het verhaal van X, zoals verteld door m.n. de helderziende en de schrijver, is doorregen van het appel om meer te ervaren dan mogelijk is. Een mooi appel, en door de stijl van Capek bovendien een heel uitnodigend appel: een stijl vol spanningsvolle tragiek en tegelijk vol bevrijdende humor, een stijl vol nihilistische leegte en tegelijk vol amusante ironie, een stijl vol filosofische diepgang en tegelijk vol lichtvoetigheid. Een stijl bovendien die voortdurend verbaast, verrast en verrukt.
Jullie begrijpen al dat ik mij weer uitbundig heb geamuseerd. Nu dus maar vol ongeduld wachten op het nog onvertaalde deel van deze trilogie, en misschien moet ik "Een doodgewoon leven" maar herlezen om de tussentijd te doden!
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Nico van der Sijde
Gesponsord
Wanneer zijn ploeg vastloopt door een reusachtig bot, gaat Boer Boris samen met Berend en Sam op onderzoek uit. Van welk dier zou dit bot kunnen zijn? Een cavia? Een marmot?
Marie zit op de beste school van de wereld met de allerliefste juf. Als haar klas uitgenodigd wordt om een week te ruilen met een andere klas, logeert Marie zelfs in een villa met zwembad en paarden.
De TikToks die geheimen van leerlingen én docenten onthullen, zijn enorm populair op Lauries school. Maar is het wel echt ongeluk als een meisje uit een van de sappigste TikToks om het leven komt?
Met zeven sleutels kan een bont gezelschap reizigers de schat van de meedogenloze Roverkoning in handen krijgen, als ze langs de zeven bewakers kunnen komen.
Noura leeft met een groot geheim – haar moeder mag absoluut niet ontdekken dat ze bij volle maan in een weerwolf verandert. En dan is er nog dat andere grote geheim ...
Als het afbrokkelende gebouw van Brams middelbare school wordt gesloten, moet hij ergens anders heen dan zijn beste vriend, Theo Thorbecke. Kunnen ze de school nog redden?
De kikkertjes maken weer met veel plezier en humor hun stripboeken. Met hun opbrengsten kunnen ze snoep kopen. Of kunnen ze het beter samen aan iets anders besteden?
Waakgorgel Jukko vertelt de Waakgorgeltjes-in-Opleiding en Melle dat er boven de poolcirkel een groot leger Brutelaars oprukt. De verdedigende Gorgels vallen allemaal in slaap.
Drie tieners bekennen de moord op Mirza. Alle drie hebben ze een motief, maar slechts een van hen is de dader. Wie viel Mirza aan op het feest? Wie is de mystery guest?
Er is een landelijke internetstoring en nu kunnen Quinn en Aaron geen huiswerk maken. Ze moeten een voldoende halen, anders moeten ze stoppen met hun videokanaal.
Een ode aan de allesoverstijgende kracht van vrouwenvriendschap en een intiem portret dat een nooit eerder getoonde kant van Marilyn Monroe laat zien.
Als haar vader haar herinneringen vertelt die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent, gaat Olga twijfelen over haar achtergrond.
Dit is het sensationele verslag van hoe Red Bull luidruchtig de Formule 1-wereld instapte en steeds succesvoller werd om uiteindelijk de sport te domineren met Max Verstappen.
Twee advocaten, de een wit, de ander zwart, proberen hun ten onrechte beschuldigde zwarte verdachte van de doodstraf te redden.
Tijdens een roerige debatavond aan de universiteit in Kiev verklaart Dani's jeugdvriend Pavel dat het socialisme dood is. Wanneer Pavel vervolgens verdwijnt, gaat Dani naar hem op zoek.
Journalist Gina deed jarenlang verslag van oorlogen over de hele wereld, maar sinds kort is ze correspondent in Rome. Na een zwoele zomeravond belandt ze in bed met haar jeugdvriend Okke.
Wanneer Poppy anonieme brieven ontvangt, betrokken is bij een ongeval en verrast wordt door een groot geldbedrag, wordt haar veerkracht zwaar op de proef gesteld.
Schrijfster Keet ontdekt dat de eigenaresse van een sjofele strandtent waar ze graag komt, illegaal onderdak biedt aan een groepje jongeren.
Bruce Cable, de extravagante boekhandelaar die zijn winkel bestiert op Camino Island, en de groep schrijvers die hij om zich heen heeft verzameld staan voor een nieuwe uitdaging.
Tanya, een Britse exchange student, komt een jaar lang in het gezin van Natalie en Matt wonen in hun luxe huis in Los Angeles. Ze begint steeds meer te lijken op hun overleden dochter Anabel.
Wanneer haar buurvrouw Kira dood wordt aangetroffen denkt iedereen aan zelfmoord. Maar Nancy is ervan overtuigd dat er kwade opzet is.
Amsterdam, 1824. In de kinderkolonie heerst een hard regime van tucht en discipline. Samen maken Karel en Lize een plan: proberen te ontsnappen uit Veenhuizen ...
Cornelisse en Wertheim selecteerden de mooiste en indrukwekkendste verhalen uit 12,5 jaar Echt gebeurd. Ook op papier beklijven deze verhalen. Een feest om te lezen!
Het team is een oude sekte op het spoor als plotseling de cold case roodgloeiend wordt: een jonge vrouw is sinds een paar dagen spoorloos verdwenen...
Pim Franssen beschrijft zijn reis vol beproevingen van twee jaar en twee dagen door 26 Afrikaanse landen in een oude Land Cruiser.
Over vergeving, spijt hebben van altijd maar doorgaan, het plezier van simpel leven en de kracht die schuilt in gewoon geluk.
Op Ivy's safari’s worden dieren alleen gefotografeerd. Ze stuit daarbij op verzet van de andere witte jagers, maar ze zet vastberaden door.
De zeventigjarige Cecilia kijkt ernaar uit de zomer ongestoord aan de kust door te brengen. Dit plan wordt echter verstoord als ze een onverwachte gast aantreft.
Met zijn kenmerkende opgerolde sokken, zijn taaiheid en wilskracht hoort Søren Lerby bij de absolute boegbeelden van het voetbal.
Als de jonge Ned Maddstone zich na een uit de hand gelopen grap op school plots in een streng bewaakte gevangenis bevindt, ziet de toekomst er veel minder rooskleurig uit.
Als je het lastig vindt om je gewoontes te veranderen, ligt dat niet aan jou. Slechte gewoontes blijf je herhalen, omdat je de verkeerde methode gebruikt.
Miljardair Georg zoekt hulp bij zijn vriend Joe Carling, voor zijn spoorloos verdwenen kleinzoon en enige erfgenaam. Iemand heeft er baat bij heeft als Filip nooit gevonden wordt …
Dumoulin wordt geconfronteerd met plekken waar nederlagen, crashes en rivalen een voedingsbodem bleken voor twijfels, frustraties en onzekerheden.
Het jaar van Gwen van Poorten varieerde van paddoceremonies tot botox, van met je partner naar Burning Man en je daar verloven tot het verbreken van die verloving.
Qmusic-dj en brandweerman Tom geeft aan de hand van heftige, verdrietige, leuke en soms idiote verhalen een eerlijk en inzichtelijk beeld van het leven van een brandweerman.
